Hoofdstuk 1: De geheimen van gedachten en denken

Schrijf je in voor een gratis exemplaar van De Manifestatie Mindset en ontvang inzichten en updates die je helpen bij je persoonlijke groei.

Naam*

E-mailadres*

Stuur mij het gratis e-book

Heb je ooit gemerkt dat er zomaar gedachten in je opkomen? Het is net alsof ongenode gasten op een feestje verschijnen.

Het ene moment ben je geconcentreerd bezig, en het volgende moment ben je het eten aan het plannen, een oude ruzie aan het herbeleven of je zorgen aan het maken over iets wat misschien gaat gebeuren.

Waar komen deze gedachten eigenlijk vandaan? En, de nog grotere vraag, wie is er aan het denken?

Als jij het niet bent, wie dan wel? We hebben het allemaal weleens meegemaakt. Je staat misschien af te wassen, je bent aan het autorijden of je staart gewoon uit het raam, en plotseling verschijnt er een gedachte.

Je probeerde er niet aan te denken, maar hij kwam gewoon opdagen. Dit is geen soort mentale storing, maar de standaardmodus van een ongetrainde geest.

Alvast 5 van de belangrijkste punten

Het ontstaan van gedachten

Het boeddhisme biedt hiervoor een krachtige verklaring: Afhankelijk Ontstaan (Pratītyasamutpāda). Dit is een kernonderdeel van het boeddhisme en betekent simpelweg dat alles ontstaat uit oorzaken en omstandigheden. Elke gedachte heeft een aanleiding, zelfs als we ons daar niet van bewust zijn. Het kan een gevoel zijn, een herinnering of een heel netwerk van onderling verbonden gebeurtenissen. Het ene leidt tot het andere, en weer een ander.

Wil je dit in actie zien? Laten we iets proberen. Probeer de komende 10 seconden je volgende gedachte te voorspellen. Sluit je ogen. Ga je gang. Is het gelukt? Waarschijnlijk niet. De poging om het te voorspellen, veranderde de omstandigheden volledig. Deze eenvoudige oefening wijst op een fundamenteel boeddhistisch idee: het ontbreken van een permanent, controlerend zelf, Anatta.

De rusteloze geest

De Boeddha observeerde, zittend onder de Bodhiboom, zijn eigen geest diepgaand. De Majjhima Nikaya beschrijft zijn diepgaande inzichten in de aard van het bewustzijn. Hij zag gedachten opkomen en verdwijnen, als rimpels, zonder dat een permanente denker aan de touwtjes trok. En we ervaren allemaal die innerlijke stem, dat constante mentale geklets. Boeddhisten noemen het de “apen geest” – rusteloos, altijd van het ene naar het andere springend.

Denk eens na over de soorten gedachten die je geest vullen: plannen (“Wat eten we vanavond?”), herinneren (“Heb ik de deur op slot gedaan?”), oordelen (“Dat hadden ze niet moeten doen”), zorgen (“Wat als ik faal?”). Alleen al het bewust worden van deze patronen is een enorme eerste stap. Deze constante stroom van gedachten kan overweldigend zijn, maar het onthult ook iets belangrijks over de aard van onze geest.

Het idee van een ‘ik’

Het creëert het gevoel dat er een solide “ik” in het centrum van dit alles zit, die aan het denken is. We identificeren ons ten onrechte met het denkproces en geloven dat er een permanent “ik” achter zit. Maar wat als dat “ik” slechts een andere gedachte is in de stroom? Omdat gedachten vergankelijk zijn? Deze constante verandering laat zien dat er geen vast, onveranderlijk zelf achter onze gedachten zit.

Het is als een rivier, altijd stromend, nooit hetzelfde van het ene moment op het andere. Het water is nooit hetzelfde, de stromingen veranderen voortdurend, net als onze gedachten. Een gedachte triggert een andere, een kettingreactie. Een gedachte over werk leidt tot een zorg over een deadline, die een herinnering aan een fout uit het verleden oproept, wat angst veroorzaakt. Dit is het principe van oorzaak en gevolg in actie.

De rivier van gedachten

Proberen je gedachten te stoppen is als proberen een rivier met je blote handen tegen te houden. Het maakt de zaken alleen maar turbulenter. Hoe harder je probeert je geest te controleren, hoe chaotischer het kan worden. Dus, wat als je, in plaats van de stroom te bevechten, het gewoon observeert? Dat is waar mindfulness, sati, om de hoek komt kijken.

De Satipatthana Sutta, een belangrijke tekst over mindfulness-meditatie in het boeddhisme, geeft duidelijke richtlijnen over hoe je dit niet-oordelende bewustzijn kunt ontwikkelen. Het gaat over aandacht besteden aan elk moment, zonder meegesleurd te worden. Wanneer je je gedachten gewoon opmerkt, zonder ze te beoordelen of betrokken te raken bij hun verhalen, verschuift er iets.

Ruimte creëren

Je creëert een beetje ruimte. Je begint te zien dat je niet je gedachten bent, je bent het bewustzijn dat ze observeert. En dit is niet zomaar een filosofisch idee. Modern onderzoek, zoals het werk van Dr. Jon Kabat-Zinn, oprichter van Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR), laat zien dat mindfulness-oefeningen daadwerkelijk de hersenstructuur kunnen veranderen, stress verminderen en de focus verbeteren. Het creëert fysiek meer afstand tussen jou en je gebruikelijke reactieve patronen.

Laten we het nu meteen proberen. Observeer gewoon 10 seconden lang je gedachten. Probeer ze niet te veranderen, kijk er gewoon naar, als wolken die voorbij drijven. Heb je iets opgemerkt? Misschien iets meer stilte, iets meer ruimte? Dat is het begin van vrijheid. Dat is de kracht van pure observatie.

Hoofdstuk 2: Het lege centrum – op zoek naar de denker

Er is een algemene aanname dat er een “denker” achter onze gedachten zit, een afgescheiden zelf dat ze controleert. Als onze gedachten geen vast “zelf” zijn, als ze komen en gaan, wat zijn we dan wel? Dit is waar we op zoek gaan naar die vermeende eigenaar van al deze mentale activiteit – een natuurlijke vraag, en een pad dat de Boeddha zelf heeft verkend.

Het is alsof er “iemand thuis moet zijn” in ons. We voelen dat er iemand deze gedachten moet creëren, ze moet aansturen. De leer van de Boeddha over anatta (geen-zelf) daagt dit diepgewortelde geloof rechtstreeks uit. Het gaat er niet om je ervaring te ontkennen, het gaat erom het nader te onderzoeken.

Op zoek naar de denker

Laten we een experimentje doen. Stop nu even met lezen en zoek een paar momenten naar de “denker” achter je gedachten. Probeer er niet over na te denken, probeer het te vinden. Wat ontdek je eigenlijk? Heb je iets gevonden dat aanvoelde als een solide, permanent “denker”? Of misschien iets heel anders?

Deze zoektocht, dit zoeken naar een “zelf” dat de leiding heeft over het denken, onthult vaak iets heel verrassends: de afwezigheid van wat we verwachtten. In plaats van een abstract concept bood de Boeddha een praktische manier om onze ervaring te onderzoeken. Hij beschreef de menselijke ervaring als bestaande uit vijf aggregaten, of pañca-khandha.

De vijf aggregaten

Dit zijn fysieke vorm (rūpa), gevoelens (vedanā), waarnemingen (saññā), mentale formaties (saṅkhārā) en bewustzijn (viññāṇa). Alles wat we ervaren kan in deze vijf aspecten worden onderverdeeld. Mentale formaties omvatten onze intenties, wilsuitingen, gedachten en gewoonten. De Anatta-lakkhana citeert de Boeddha rechtstreeks. “Dit is niet van mij, dit ben ik niet, dit is niet mijn zelf.”

Hij heeft het over elk van deze vijf aggregaten. Hij moedigt ons aan om ze te onderzoeken, om te zien of ze werkelijk in aanmerking komen als een permanent, onveranderlijk zelf. Er is een prachtig verhaal over een monnik genaamd Khemaka. Hij onderzocht deze leer diepgaand. Hij ging elk van de vijf aggregaten af, op zoek naar een zelf.

Het verhaal van Khemaka

Hij keek naar zijn lichaam, zijn gevoelens, zijn waarnemingen, zijn gedachten, zijn bewustzijn… en hij kon nergens een permanent zelf vinden. Hij besefte dat zelfs het gevoel van “ik denk” slechts een andere mentale formatie is, een saṅkhārā. Het is geen denker; het is een andere gedachte. Dit besef bracht hem grote vrede en bevrijding.

Het verhaal van Khema is een ander krachtig voorbeeld. Voordat ze non werd, was ze een koningin die bekend stond om haar schoonheid. Haar man, koning Bimbisara, een toegewijde volgeling van de Boeddha, wist dat ze gehecht was aan haar uiterlijk.

Hij regelde dat ze het klooster bezocht, waar de Boeddha een visioen opriep van een nog mooiere vrouw, en dat visioen vervolgens snel ouder liet worden voor Kima’s ogen. Deze opvallende demonstratie van vergankelijkheid leidde haar tot een diep inzicht, en ze werd later een non die bekend stond om haar wijsheid.

Gedachten als natuurlijke processen

Het kan in eerste instantie verontrustend zijn om ons perspectief te veranderen – van het zien van gedachten als “van mij” naar het zien van ze als natuurlijke processen. Als er geen “zelf” is dat onze gedachten controleert, wat betekent dat dan? Het betekent dat gedachten natuurlijke processen zijn. Ze ontstaan op basis van omstandigheden, net als al het andere. Dit is afhankelijk ontstaan toegepast op het denken.

De Boeddha legde dit uit aan een boer aan de hand van de analogie van het planten van zaden. Onze daden, intenties en ervaringen uit het verleden planten “zaden” in de geest. Deze zaden ontkiemen, wanneer ze worden bewaterd door de huidige omstandigheden, in gedachten en gevoelens.

Denken is niet iets wat we doen via een afgescheiden “zelf”. Het ontstaat spontaan, door het samenspel van oorzaken en omstandigheden, zonder dat er een permanente controleur nodig is. Er zit een vrijheid in om dit te zien, een lichtheid. Dit begrip vermindert de gehechtheid die zoveel mentaal lijden en ontevredenheid veroorzaakt.

Hoofdstuk 3: Het heldere bewustzijn achter het denken

Voorbij de constante stroom van gedachten is er iets fundamentelers. Een simpel, maar diepgaand vermogen om te weten. Het is het bewustzijn dat ten grondslag ligt aan alle ervaringen, de stille getuige van alles wat opkomt en verdwijnt. Dit bewustzijn is geen andere gedachte; het is de context voor alle gedachten.

Dit gaat niet over het verwerven van een nieuwe vaardigheid; het gaat over het herkennen van een vermogen dat al inherent in ons aanwezig is. De Boeddha benadrukte het belang van sati (mindfulness), dit niet-oordelende bewustzijn van de huidige moment ervaring. Het was deze kwaliteit van bewustzijn die de monnik Anuruddha probeerde te cultiveren.

Het verhaal van Anuruddha

Hij worstelde met zijn meditatie en werd voortdurend afgeleid. De Boeddha adviseerde hem om zich gewoon bewust te zijn van het opkomen en verdwijnen van zijn gedachten en gewaarwordingen zonder erin verstrikt te raken. Door ijverige oefening ontwikkelde Anuruddha dit heldere, onwankelbare bewustzijn en vond hij diepe vrede.

Hij was in staat om de kracht van de geest te herkennen. Zijn ervaring weerspiegelt een universeel potentieel, een potentieel dat de moderne wetenschap steeds meer erkent. Neurowetenschap laat zien dat de hersenen een natuurlijk vermogen hebben om hun eigen activiteit te observeren – een ingebouwd vermogen, een fundamenteel aspect van het bewustzijn.

Momenten van helderheid

Stel je een moment voor zonder dat je wordt veranderd door de reflecties. Dit inherente vermogen om te observeren is wat ons in staat stelt om die momenten van helderheid te ervaren. Denk aan die korte momenten waarop de denkende geest tot rust komt – misschien tussen de ademhalingen door, in stille contemplatie, of wanneer je diep bent opgenomen in iets speciaals. In die momenten is er een gevoel van innerlijke ruimte.

De Boeddha moedigde de beoefening van jhana (meditatieve absorptie) aan, diepe staten van concentratie die de geest verenigen en tot rust brengen. Zelfs korte blikken van deze mentale helderheid maken ons wakker voor dit potentieel. De geest kan worden vergeleken met een uitgestrekte open hemel. Gedachten, gevoelens, gewaarwordingen – ze zijn als wolken die voorbij drijven. De wolken komen en gaan, maar de hemel zelf blijft onaangetast, ruim en helder.

De open hemel

Deze traditionele boeddhistische metafoor illustreert prachtig de relatie tussen bewustzijn en de inhoud van het bewustzijn. Het herkennen van deze ruimtelijkheid is waar we vrijheid vinden van de turbulentie van de denkende geest. En deze ruimtelijkheid is niet leeg; het heeft een duidelijke kwaliteit. Dit bewustzijn is niet passief. Het heeft een kwaliteit van gelijkmoedigheid (upekkhā) – een evenwichtige, gelijkmoedige aandacht die niet verstrikt raakt in aantrekking of afkeer.

Gelijkmoedigheid, een van de vier Brahmaviharas (verheven staten), werd door de Boeddha onderwezen als een belangrijke kwaliteit voor bevrijding. Deze oude wijsheid wordt steeds meer ondersteund door modern onderzoek. Studies tonen aan dat training in gelijkmoedigheid verandert hoe de hersenen reageren op emotionele prikkels, waardoor de reactiviteit vermindert en innerlijke ruimte en stabiliteit ontstaat.

Dit evenwichtige bewustzijn, dit vermogen om aanwezig te zijn bij alles wat opkomt zonder meegesleurd te worden, is de essentie van innerlijke vrede. Het gaat er niet om gedachten te stoppen; het gaat erom onze relatie ermee te veranderen.

Hoofdstuk 4: Leven met dit begrip

Hoe integreren we dit begrip van het denkproces in ons dagelijks leven? Het gaat erom een verstandigere relatie met ons denken te ontwikkelen, een relatie van bewuste betrokkenheid in plaats van constante strijd. De Boeddha heeft nooit gezegd dat we gedachten volledig moeten elimineren. Hij begreep dat denken een noodzakelijk en waardevol instrument is, hoe we plannen, leren, creëren en de wereld navigeren.

De sleutel is om gedachten verstandig te gebruiken, zonder erdoor gecontroleerd te worden. Hij leerde ons over yoniso manasikara – wijze aandacht, aandacht besteden op een manier die leidt tot begrip en bevrijding in plaats van verwarring en lijden. Het verhaal van Angulimala is krachtig.

Het verhaal van Angulimala

Een beruchte crimineel die werd getransformeerd door zijn ontmoeting met de Boeddha, wiens hele leven veranderde toen zijn relatie met zijn gedachten veranderde. Hij leerde de destructieve patronen van zijn geest te zien en, door de leiding van de Boeddha, compassie en wijsheid te cultiveren. Dit ging niet over het uitwissen van zijn verleden; het ging over het kiezen om anders te reageren op zijn innerlijke impulsen.

Dit is direct van toepassing op ons dagelijks leven. Wat betekent “denken” bijvoorbeeld als je voor een uitdagend probleem staat, zoals een moeilijke wiskunde som? Vanuit een boeddhistisch perspectief is dit “denken” simpelweg mentale formaties die ontstaan op basis van omstandigheden. Je hebt de intentie om het probleem op te lossen (een wilsuiting, een sankhara). Herinneringen aan soortgelijke problemen, geleerde kennis en nieuwe ideeën komen op in je geest (meer sankharas).

Mentale ruimte creëren

Deze mentale formaties interageren, combineren en verschuiven allemaal binnen het veld van je bewustzijn. De sleutel, bij het toepassen van mindfulness, is dat je niet geïdentificeerd bent met dit proces. Je bent niet verloren in de strijd. In plaats daarvan observeer je deze mentale formaties die opkomen en verdwijnen, en zonder je vast te klampen aan een bepaalde uitkomst. Dit creëert de innerlijke ruimte – de mentale helderheid – die nodig is om inzicht te laten ontstaan.

Hoe zou dit er in de praktijk uitzien? Hier is een overzicht.

1. Intentie (Het toneel voorbereiden): Het begint met een duidelijke intentie: “Ik wil dit probleem begrijpen en oplossen.” Dit zet de richting voor je mentale activiteit.
2. Observatie (Mindful betrekken): Terwijl je werkt, observeer je aandachtig de gedachten, formules en strategieën die opkomen. Je merkt frustratie, doodlopende wegen en nieuwe ideeën op.
3. Ruimte (Ruimte creëren): In plaats van een oplossing te forceren, laat je ruimte toe. Je kunt een pauze nemen, een paar keer diep ademhalen, of gewoon even weglopen. Dit is geen uitstelgedrag; het creëert mentale ruimte voor nieuwe verbindingen om zich te vormen.
4. Gelijkmoedigheid (In evenwicht blijven): Je cultiveert gelijkmoedigheid, in het besef dat de oplossing tijd kan kosten. Je bent aanwezig bij het proces, niet gehecht aan een specifieke uitkomst.
5. Inzicht (Ruimte geven voor opkomst): Wanneer er inzicht ontstaat, erken het dan voorzichtig. Klamp je er niet aan vast. Dit stelt het inzicht in staat om zich volledig te ontwikkelen en je begrip te informeren.

De parabel van het vlot

In de Alagaddupama Sutta vertelde de Boeddha de parabel van het vlot. Een vlot is handig om een rivier over te steken, maar als je eenmaal de andere oever hebt bereikt, draag je het niet meer met je mee. Zo zijn gedachten nuttige hulpmiddelen in dit proces, maar we hoeven ons niet vast te klampen aan elke gedachte of elk idee dat opkomt. Het is essentieel om te herkennen wanneer denken nuttig is en wanneer het onnodige frustratie veroorzaakt.

Dit is de middenweg – een pad tussen het onderdrukken van gedachten en het erin verloren raken. We kunnen beginnen met kleine, eenvoudige stappen om dit bewustzijn te cultiveren:

• Wanneer je je gestrest voelt, haal dan een paar keer bewust adem en observeer gewoon de gewaarwordingen in je lichaam.
• Wanneer je overweldigd bent, zoek dan je toevlucht in het bewustzijn dat de gedachten en gevoelens vasthoudt.

Na verloop van tijd creëren deze kleine momenten van bewuste aandacht diepgaande verschuivingen, waardoor we volledig aanwezig kunnen zijn.

We begonnen met een vraag: “Als je je gedachten niet bent, wie denkt ze dan?” Het uiteindelijke antwoord ligt buiten woorden. Het is een directe ervaring, voorbij concepten. De Culamalunkya Sutta beschrijft de edele stilte van de Boeddha toen hem metafysische vragen werden gesteld. Het gaat er niet om een nieuw “zelf” te vinden. Het gaat erom te zien dat de vraag zelf verdwijnt wanneer deze met helder bewustzijn wordt bekeken. Dat is, uiteindelijk, de grootste vrijheid.

Ook lezen:

Waarom Critical Alignment Yoga?

Sound Healing voor Katten

Dru-yoga: Alles Over Deze Zachte, Liefdevolle Vorm Van Yoga

Yoga Houdingen: STAANDE VOOROVERBUIGING [UTTANASANA]

Zen is De Kunst van Loslaten en weer Thuiskomen in het Nu

Veelgestelde vragen

Wat is Pratītyasamutpāda?

Pratītyasamutpāda, of afhankelijk ontstaan, is een boeddhistisch concept dat uitlegt hoe alles voortkomt uit oorzaken en omstandigheden. Elke gedachte heeft een aanleiding, zelfs als we ons daar niet bewust van zijn, wat leidt tot een keten van gebeurtenissen. Dit principe benadrukt dat niets op zichzelf staat, maar altijd verbonden is met andere factoren.

Wat betekent Anatta?

Anatta, of ‘geen zelf’, is het boeddhistische idee dat er geen permanent en onveranderlijk zelf bestaat. Het daagt het diepgewortelde geloof uit dat er een afgescheiden “ik” is die onze gedachten en ervaringen controleert. In plaats daarvan zien we de menselijke ervaring als een stroom van vergankelijke processen.

Hoe kan mindfulness helpen bij het omgaan met gedachten?

Mindfulness, of sati, is het niet-oordelende bewustzijn van de huidige moment ervaring. Door mindfulness te beoefenen, kun je afstand nemen van je gedachten en ze observeren zonder erin meegezogen te worden. Dit creëert ruimte en inzicht, waardoor je een verstandigere relatie met je denken ontwikkelt.

Dit schrijf je ALTIJD in een code venster! “`html