Hoe serieus moet je het risico op kwik in tonijn nemen als je regelmatig vis eet? Experts uit voeding en milieukunde geven hun visie.
Of het nou om een stukje ahi steak gaat, sashimi van akami of albacore op geroosterd brood: de kans is groot dat je in de afgelopen maanden tonijn hebt gegeten.
In Nederland ligt de gemiddelde consumptie rond de kilo per persoon per jaar. Alleen garnalen en zalm staan hoger op de lijst. Tonijn is populair vanwege de smaak, de variatie in bereiding en de lage prijs van ingeblikte varianten. Toch is er een keerzijde: het metaalgehalte — met name kwik — en de ecologische impact.
Voor je weer een blik opentrekt tijdens de lunch, is het zinvol om te weten hoe het zit.
Alvast 5 van de belangrijkste punten
- De hoeveelheid kwik in tonijn verschilt sterk per soort — en dat is cruciaal om te weten.
- Zelfs een gezond uitziende vis kan ongemerkt een hoge concentratie zware metalen bevatten.
- De richtlijnen voor zwangere vrouwen zijn strikt, maar gelden impliciet ook voor andere doelgroepen.
- Kwik stapelt zich op in het lichaam, maar verdwijnt ook weer als je tijdelijk minder vis eet.
- Er is geen eenduidige grens waarbij vis veilig of onveilig is — de context doet ertoe.
Hoe gezond is tonijn echt?
Voedingskundig gezien scoort tonijn hoog. Het levert veel eiwitten, essentiële mineralen zoals selenium, en diverse vitamines. Volgens Chris Vogliano, diëtist en onderzoeker bij Food and Planet, is het zelfs een van de rijkste bronnen van selenium onder dierlijke producten. Tonijn bevat relatief weinig vet, wat goed klinkt, maar het betekent ook dat het minder omega-3 vetzuren bevat dan bijvoorbeeld zalm of haring.
Tussen de verschillende vormen — ingeblikt, rauw of gegrild — zitten kleine verschillen. Inblikken kan bepaalde vitamines aantasten, net als verhitting bij bakken of grillen. Toch blijft de voedingswaarde in de praktijk behoorlijk constant. Waar de meeste zorgen over bestaan, is het gehalte aan kwik, een neurotoxisch zwaar metaal dat bij langdurige blootstelling schade kan aanrichten aan het zenuwstelsel.
Kwik komt in de oceaan terecht via menselijke uitstoot, vooral door het verbranden van steenkool. Eenmaal in zee wordt het opgenomen door plankton en kleine vissen, waarna het zich concentreert naarmate je hoger in de voedselketen komt. Grotere roofvissen zoals zwaardvis, haai en tonijn slaan het metaal op in hun spierweefsel.
De concentratie stijgt dus per schakel — en wij staan aan het eind van die keten.
Bij hoge doses kan kwik neurologische schade veroorzaken, vooral bij jonge kinderen en zwangere vrouwen. In Nederland komt acute kwikvergiftiging zelden voor, maar het gaat hier vooral om de subtiele, langetermijneffecten die optreden bij frequente consumptie. Mensen die veel vis eten — vooral in kustgebieden — hebben aantoonbaar hogere kwikwaarden in hun bloed.
De hoeveelheid kwik verschilt per soort tonijn. Skipjack (vaak gebruikt in ‘lichte’ tonijn) bevat het minste. Albacore en geelvin hebben gemiddeld drie keer zoveel, terwijl grootoog en blauwvintonijn de hoogste concentraties kunnen bevatten. Dat zijn ook de soorten die langer leven en groter worden — en dus meer kwik verzamelen in hun lichaam.
Vooral voor zwangere vrouwen en kinderen is kwik in vis een aandachtspunt. Daarom publiceert de NVWA concrete richtlijnen voor deze groepen. Drie porties (350 gram) ‘lichte’ tonijn per week wordt als bovengrens gezien. Bij albacore of geelvin is één portie al voldoende, en voor kinderen onder de 12 ligt het veiligheidsniveau lager.
Voor volwassenen zonder verhoogd risico zijn er geen officiële limieten, maar volgens experts is het verstandig om de aanbevelingen als richtlijn te gebruiken. Wie meer dan gemiddeld tonijn eet, bouwt hogere kwikwaarden op in het bloed. Gelukkig herstelt het lichaam zich deels zodra je je inname aanpast.
Zelfs in zeldzame gevallen van bevestigde kwikvergiftiging door vis verdwijnen de klachten meestal na het stoppen met consumptie. Toch blijft het lastig om één lijn te trekken. Zoals Dr. Tracey Woodruff opmerkt: “Er is geen absoluut veilige drempel.”
Daar staat tegenover dat visconsumptie ook cognitieve voordelen kan bieden. Uit onderzoek blijkt dat bepaalde stoffen in vette vissoorten een beschermende werking kunnen hebben op het brein. Dr. Woodruff nuanceert dat: “Voor gezonde volwassenen die af en toe vis eten, is de kans op schade waarschijnlijk klein.”
Is het eten van tonijn milieuvriendelijk?
In de jaren ’80 gingen veel tonijnmerken gebukt onder kritiek vanwege het bijvangen van dolfijnen. Dankzij druk vanuit de samenleving en strengere regelgeving is dat risico sterk verminderd.
Voor- en Nadelen
Voordelen van tonijn
- Tonijn is rijk aan eiwitten en essentiële mineralen zoals selenium
- Ingeblikte tonijn is goedkoop, lang houdbaar en veelzijdig in gebruik
- Duurzaam gevangen tonijn is steeds beter verkrijgbaar
- De vetarme soorten kunnen passen in een uitgebalanceerd dieet
Nadelen van tonijn
- Sommige tonijnsoorten bevatten relatief veel kwik
- De vangstmethoden tasten soms het mariene ecosysteem aan
- Blauwvintonijn wordt ernstig overbevist
- De herkomst en vangstmethode staan niet altijd op het etiket
De impact van tonijnvisserij blijft wereldwijd groot, vooral buiten Europa. In tegenstelling tot kweeksoorten zoals zalm en garnalen wordt vrijwel alle tonijn nog in het wild gevangen. Dat gebeurt vaak met grootschalige ringzegennetten. Die zijn efficiënt, maar nemen ook andere zeedieren mee in het proces — waaronder jonge vissen en soorten die niets met de tonijnketen te maken hebben. Die bijvangst verstoort complete ecosystemen.
Kleinere tonijnsoorten zoals skipjack en albacore kunnen wel duurzamer worden gevangen, mits dat gebeurt met hengel en lijn. Vooral in segmenten van de markt waar kwaliteit centraal staat, zie je dat vislijnen de voorkeur krijgen boven netten. Grote tonijnsoorten vormen een ander verhaal. Die worden steeds zeldzamer.
De grootste blauwvintonijnen — soms drie meter lang en meer dan een ton zwaar — leveren op veilingen in Japan prijzen tot boven het miljoen op. Deze roofvissen staan aan de top van de voedselketen, maar hun aantallen zijn sterk afgenomen. De Pacifische blauwvintonijn schommelt rond de 10% van zijn oorspronkelijke populatie. In 2010 was dat nog maar 2%, dus er is enig herstel, maar volgens visserijbiologen is dat onvoldoende om intensieve consumptie te ondersteunen.
Betere tonijn kopen
Wie bewuste keuzes wil maken, begint bij het etiket. Visserijbioloog Andre Boustany van het Monterey Bay Aquarium noemt hengel- en lijnvangst, of ‘troll-caught’, als herkenbare termen op duurzame producten. Ook de aanduiding “vrije school” wijst op een vangstmethode die gericht is op tonijn zonder onnodige bijvangst.
Staat er niets op het blik over de vangstmethode — of alleen “chunk light” — dan gaat het meestal om vis die met ringzegennetten is gevangen. Deze techniek leidt tot een grotere ecologische voetafdruk. Duurzaam gevangen tonijn in blik kost wat meer — meestal vanaf drie à vier euro — maar is volgens Boustany vaak van betere kwaliteit. Vis die met netten gevangen wordt, raakt sneller beschadigd.
Bij verse vis en in restaurants raden experts aan om blauwvintonijn te vermijden. Ook als deze officieel duurzaam is gevangen, blijft de soort kwetsbaar. Geelvintonijn is geschikter voor sashimi en steaks, en kan wél met verantwoorde methoden worden gevangen.
Voor wie bewuste keuzes wil maken, geldt volgens experts: kies bij voorkeur tonijn uit de Stille Oceaan die met een hengel is gevangen. Producten met een keurmerk van de Marine Stewardship Council bieden extra zekerheid over herkomst en vangstmethode. Tonijn uit de Indische Oceaan wordt afgeraden, omdat toezicht en regelgeving daar onvoldoende worden gehandhaafd.
Als kwikgehalte in tonijn je belangrijkste zorg is, let dan vooral op de soort. Skipjack bevat de minste kwik en is het veiligst. Blauwvintonijn en grootoogtonijn hebben meestal de hoogste concentraties. Albacore (“witte tonijn”) en geelvin zitten daar tussenin. Goedkope “lichte” tonijn bestaat vaak uit een mix van skipjack en albacore, dus controleer de ingrediëntenlijst als je zeker wilt zijn van je keuze.
Ook de experts zelf genieten nog regelmatig van tonijn, zolang het met mate gebeurt. “Een simpele tonijnsandwich met augurk en wat olijfolie of mayonaise — heerlijk,” zegt Dr. Vogliano. “Zolang het geen dagelijkse gewoonte is, zie ik geen reden voor zorgen.”
Dr. Woodruff kiest in restaurants soms voor tonijn, maar koopt op de markt liever lokale alternatieven zoals zwarte kabeljauw. “Die vis is klein, lokaal gevangen en smaakt fantastisch,” zegt ze. Een goed voorbeeld van hoe smaak, duurzaamheid en veiligheid samen kunnen gaan.
Gerelateerde artikelen
Veelgestelde vragen
Hoeveel tonijn is veilig om per week te eten?
Voor kinderen en zwangere vrouwen geldt een maximum van drie porties ‘lichte’ tonijn per week. Voor albacore of geelvin is dat één portie. Voor anderen is het verstandig die richtlijn als referentie te gebruiken.
Welke tonijnsoort heeft het laagste kwikgehalte?
Skipjack bevat veruit het minste kwik en wordt gezien als de meest veilige keuze binnen het aanbod in blik.
Hoe herken ik duurzame tonijn in de supermarkt?
Let op termen als “hengel en lijn”, “troll” of een MSC-keurmerk. Vermijd tonijn uit de Indische Oceaan of blikken zonder informatie over de vangstmethode.
