Wist je dat de fysiek-reductionistische manier om de werkelijkheid te verklaren eigenlijk voortkomt uit, of ten minste geïnspireerd is door, een mystieke esoterische spirituele ervaring?
Alvast 5 van de belangrijkste punten
- Descartes’ filosofie is geïnspireerd door mystieke dromen.
- Fysiek reductionisme heeft wortels in het esoterische.
- Oude Griekse denkers, zoals Parmenides, claimden goddelijke inspiratie.
- Isaac Newtons fascinatie voor alchemie beïnvloedde zijn wetenschappelijk werk.
- Het concept van logica heeft zijn oorsprong in de Griekse esoterische traditie.
Het was een ijskoude nacht in Beieren op 10 november 1619. Een jonge René Descartes, ja, die René Descartes, toen 23 jaar oud, lag te woelen in zijn geïmproviseerde bed. Hij was dankbaar voor het comfort, vooral omdat hij een kamer met een oven had gevonden om hem warm te houden. Zoals je misschien al dacht, was Descartes op dit moment in zijn leven nog ver verwijderd van de bekende filosoof die we nu kennen. In feite diende hij als huurling in de Dertigjarige Oorlog.
- Die nacht werd Descartes geteisterd door vreemde dromen, dromen vol angstaanjagende verschijningen, explosies en vonkenregens. In totaal had hij drie dromen, maar vooral de derde droom zou zijn leven én dat van vele anderen later veranderen.
De invloed van het esoterische op de moderne wetenschap
In deze derde droom bevindt Descartes zich in een bibliotheek. Uit nieuwsgierigheid opent hij een boek voor zich en herkent het al snel als een woordenboek. Dan trekt een tweede boek zijn aandacht, een poëziebundel. Terwijl hij erdoor bladert, valt een Latijnse zin op die betekent: “Welk pad in het leven zal ik kiezen?” Terwijl hij de zin leest, verschijnt er plotseling een engelachtige figuur. Deze figuur presenteert hem een gedicht dat begint met “Est non” – wat is en wat niet is – en zegt dat het een uitzonderlijk werk is.
Verklarende woordenlijst
- Mystieke ervaring: Een diepe spirituele of bovennatuurlijke ervaring.
- Fysiek reductionisme: De overtuiging dat alles in de werkelijkheid kan worden teruggebracht tot fysieke processen.
- Hermeneutiek: De kunst van het interpreteren van oude teksten en geschriften.
- Neoplatonisme: Een filosofische stroming die voortbouwt op de ideeën van Plato, met nadruk op het geestelijke.
- Iatromantis: Een oude Griekse term voor een genezer en ziener met sjamanistische kwaliteiten.
Het gedicht dat de engel hem geeft, lijkt eerst bekend, maar als Descartes door de bundel bladert, kan hij het niet vinden. Enkele pagina’s lijken zelfs te ontbreken. Dan zegt de engel: “De beheersing van de natuur kan worden bereikt door middel van meting en getal.” Na deze woorden verdwijnen de boeken en de engelachtige verschijning. Descartes schrikt wakker, vervuld van een vreemde mix van angst en opwinding.
Mystieke oude Griekse wijzen: De Iatromantis
Descartes realiseerde zich dat hij in zijn dromen de werkelijkheid niet van illusie kon onderscheiden. Hij concludeerde dat hij maar van één ding zeker kon zijn: dat zijn geest bestaat. Dit leidde uiteindelijk tot zijn beroemde uitspraak: “Ik denk, dus ik ben.” Vanaf dat moment werd het zijn levensmotto om alles in twijfel te trekken, alsof het een droom zou kunnen zijn, alsof het een illusie zou kunnen zijn. Descartes zag deze engelachtige openbaring als het moment waarop zijn persoonlijke filosofie werd geboren.
Het jaar daarop verliet hij het leger om zich volledig op deze filosofie te richten. Gedurende al zijn onderzoek bleef hij zorgvuldig de regel volgen die de engel hem had gegeven: altijd vragen stellen, altijd proberen het ware van het onware te scheiden. Uit deze houding ontstond de wereldvisie die we vandaag kennen als fysiek reductionisme.
De mysterieuze praktijk van incubatie
De ironie is moeilijk te missen, toch? Dat een fysiek-reductionistische filosofie voortkomt uit juist het tegenovergestelde: een reeks vreemde visioenen. Maar mijn vrienden, de ironie stopt hier niet. Talloze figuren die aan de basis staan van deze wereldvisie waren esoterici, mystici, astrologen, alchemisten en magiërs. Zoals eerder besproken, zijn de grondleggers van de Westerse filosofie, Plato en Socrates, evenzeer de grondleggers van de westerse esoterische traditie. De invloed van Plato is nog steeds enorm.
Socrates’ esoterische hints over de ziel en de werkelijkheid in de Phaedo
Maar laten we een beetje vlees op de botten van deze bewering leggen. Nicolaus Copernicus, de grondlegger van het heliocentrische model van het zonnestelsel, was ook een astroloog en vermoedelijk beïnvloed door de heropleving van het platonisme in de renaissance. Sommige wetenschappers wijzen erop dat zijn zoektocht naar een zongecentreerd zonnestelsel voortkwam uit neoplatonistische ideeën. En natuurlijk moeten we Isaac Newton noemen. Deze man was geobsedeerd door het esoterische, astrologie, alchemie en heilige geometrie. Hij besteedde ongelooflijk veel tijd aan het esoterisch ontcijferen van de Bijbel en andere oude teksten. Zijn persoonlijke bibliotheek zat vol met esoterische werken.
Er lijkt een bijzondere affiniteit te bestaan tussen deze figuren, de iatromantis, en de god van profetie en genezing, Apollo. De toneelschrijver Aeschylus verwijst zelfs naar Apollo en zijn zoon Asclepius als iatromantes.
Een van de bekende genezers en zieners met sjamanistische kwaliteiten is Abaris de Hyperboreër; dat ‘Hyperboreër’ betekent simpelweg dat hij uit het verre noorden komt. Zoals eerder genoemd, werd hij beschouwd als een toegewijde, of mogelijk zelfs een incarnatie, van Apollo. Er wordt gezegd dat Abaris door de lucht kon vliegen en enorme afstanden kon overbruggen, waarvoor hij door de grote neoplatonische filosoof Porphyrius zelfs “Skywalker” werd genoemd. En ja, naar verluidt is dit de oorsprong van de naam Skywalker, zoals door George Lucas gebruikt.
Volgens classicus en auteur Peter Kingsley geven deze iatromantis-figuren ons een glimp van een nog oudere sjamanistische traditie, met wortels die teruggaan tot ver voorbij Griekenland, mogelijk zelfs tot Centraal-Azië, eeuwen of misschien wel millennia terug. Ongeacht hun exacte oorsprong delen deze genezers en zieners een gemeenschappelijke mystieke praktijk die bekend staat als “incubatie”, of zoals de Grieken het noemden, enkoimesis.
De mysterieuze praktijk van incubatie
Incubatie is in essentie een lange periode van afzondering in het donker, uitgevoerd in een gewijde ruimte, zoals een tempel of in sommige gevallen, zoals bij deze iatromantis, in een grot. Als je onderzoek doet naar incubatie, zul je zien dat het een techniek is voor genezing en voor het bereiken van visionaire staten, waarin de beoefenaar visioenen van goden kan ervaren. Er waren beroemde locaties voor dit doel, zoals de Tempel van Asklepios, waar reizigers naartoe gingen om genezing te zoeken, vaak via deze praktijk van incubatie.
Maar wat minder besproken wordt, zijn de veranderingen in bewustzijn die deze incubatie teweegbrengt. Kingsley stelt dat deze langdurige periodes van afzondering en meditatie een unieke staat van bewustzijn oproepen, anders dan slapen, dromen of het gewone wakkere bewustzijn. Hij beschrijft deze toestand als “het bewustzijn zelf” en vergelijkt het zelfs met het Indiase concept van samadhi, een soort goddelijke eenheidstoestand waarin de beoefenaar opgaat in de goddelijke eenheid.
Het wordt nog interessanter wanneer Kingsley beweert dat de vader van de logica, Parmenides, niet alleen in een academische lijn past, maar in deze sjamanistische traditie van genezende zieners. Voordat we echter terugkeren naar Parmenides en zijn reis naar de godin, waar hij zijn inzichten over logica en de werkelijkheid ontvangt, hebben we meer context nodig. We moeten ons dieper verdiepen in het esoterische.
Hoewel we niet precies weten wat de metafysische overtuigingen van deze iatromantis-healers en zieners waren, is het duidelijk dat tegen de zesde of zevende eeuw voor Christus, en zeker tegen de tijd van Plato, veel mensen in de Griekse wereld het fysieke lichaam beschouwden als ondergeschikt aan de ziel, als een manifestatie, of misschien zelfs een gevangenis of graf voor de ziel.
Socrates’ esoterische aanwijzingen over de ziel en de werkelijkheid in de Phaedo
Socrates beschrijft het lichaam als een gevangenis voor de ziel terwijl hij zelf gevangen zit, kort voor zijn executie, in de dialoog Phaedo. Plato speelt hier met een woordspeling: soma betekent in het Grieks lichaam en sema betekent graf. In de dialoog Gorgias zegt Socrates niet alleen dat het lichaam een gevangenis voor de ziel is, maar ook een graf, wat suggereert dat we mogelijk al in de onderwereld leven. Deze fysieke werkelijkheid zou dan misschien wel lijken op een soort schaduwwereld, of in elk geval een sterk verduisterde versie van de werkelijkheid.
Hij zegt zelfs: “Misschien zijn we nu al dood, en is ons lichaam ons graf.” Dit roept de vraag op of we misschien echt al in een soort schaduwwereld leven.
Socrates’ visie op de ware aarde
In de Phaedo bespreekt Socrates verder hoe de aarde in werkelijkheid niet van de omvang is die door de meeste mensen wordt aangenomen. Hij beweert dat de aarde veel groter is en dat het bekende deel slechts een van de vele holtes op aarde is. Volgens hem leven wij niet op het aardoppervlak, maar in een holte, zoals vissen die onder water leven.
“Wij beseffen niet dat we in de diepten leven, maar denken dat we op het oppervlak van de aarde wonen,” zegt hij.
Socrates en het leven onder de aarde
Volgens Socrates wonen wij in een holte in de aarde en denken we dat we op het oppervlak leven. In zekere zin leven we dus in een soort Onderwereld, alsof we kleine kreeftachtigen zijn die op de bodem van een oceaan leven. Als we naar de oppervlakte zouden worden gebracht, zouden we de waarheid zien: een wereld die veel mooier en uitgestrekter is dan de beperkte werkelijkheid die we nu ervaren. Deze visie van Socrates intrigeert me enorm. Hij zegt namelijk dat we het luchtoppervlak niet kunnen bereiken. Maar als iemand toch omhoog zou komen of vleugels zou krijgen om omhoog te vliegen, zou die persoon zijn hoofd boven de lucht uitsteken, net zoals vissen hun kop boven het water uitsteken. En dan zou hij de dingen in die bovenwereld zien en, als hij het zou kunnen verdragen, erkennen dat het de echte hemel is.
Het concept van zielsvlucht
Niemand in de academische wereld denkt waarschijnlijk dat Socrates hier spreekt over een soort zielsvlucht of astrale projectie. Maar gezien zijn verwijzing naar vleugels en het overstijgen van de fysieke wereld, is het interessant om te overwegen. Hij lijkt immers niet alleen over een letterlijke vlucht te spreken, maar ook over de ziel en het idee dat de fysieke wereld niet de ware wereld is. Het is mogelijk dat Socrates hier op een symbolische manier spreekt over een vorm van zielsvlucht. Opvallend is dat Socrates in deze passage een mystieke bron aanhaalt door te zeggen dat hij dit “op gezag van een wijze” gelooft, zoals in het citaat uit Fedon 108c. Dit doet hij wel vaker, waarbij hij verwijst naar wat hij van “wijze mannen” heeft gehoord. Wie deze wijzen precies zijn, blijft onduidelijk, maar de verwijzing klinkt bijna mystiek.
De visie van Socrates op de ware wereld
Wat zouden we dan zien als we deze visie op de ware wereld zouden bereiken? Volgens Socrates zou het een wereld zijn van ongekende schoonheid: intensere kleuren, gladde bergen volledig van edelsteen en zeldzame edelmetalen zoals goud en zilver. Er zouden zelfs wezens wonen die ver boven ons uitsteken in intelligentie, schoonheid en wijsheid. Deze mensen kunnen rechtstreeks spreken met de goden die hun tempels bewonen. Ze kunnen ook de zon, maan en sterren zien zoals ze werkelijk zijn, in een veel helderdere en mooiere staat.
Tartarus en de verborgen dieptes van de aarde
Volgens Socrates zijn er bovendien enorme holtes die door de aarde lopen, wat in feite Tartarus is: een grote ruimte waar alle rivieren samenkomen om er weer uit te stromen. Het lijkt erop dat Socrates een soort holle-aarde theorie aanhangt, wat behoorlijk fascinerend is.
Deze visie op bewustzijn, zielsvlucht en de ware aarde past ook binnen de platonische wereldbeschouwing, zoals die wordt verbeeld in de allegorie van de grot. De fysieke wereld is slechts een schaduw van een hogere werkelijkheid, het rijk van de geest of bewustzijn. Vanuit deze visie, waar bewustzijn primair is, lijkt het logisch dat men, als men weet hoe, zijn bewustzijn of ziel buiten het fysieke lichaam kan projecteren, zoals in de traditie van de iatromantes, de genezer-wijzen.
De iatromantes en het concept van zielsvlucht
Een van de bekendste van deze zielsvliegende genezers is Abaris de Skywalker. Er waren echter nog anderen zoals Aristeus, van wie een standbeeld werd gemaakt dat zijn ziel afbeeldde als een kraai die uit zijn mond vloog. Volgens Plinius reisde Aristeus in de vorm van een kraai terug naar het verre noorden. Deze zielreizen doen denken aan de associaties met Apollo, aangezien de kraai of raaf een vogel was die met deze god werd verbonden. Het lijkt zelfs een vroege vorm van het concept van ‘warging’ of de Drie-Oog-Raaf uit George R.R. Martins ‘Game of Thrones’.
Parmenides en zijn ontmoeting met de godin
Parmenides, een van de vaders van de logica, behoort volgens Kingsley ook tot deze mystieke traditie. In zijn beroemde reis naar de godin van de nacht beschrijft hij een zielsvlucht waarin hij in een wagen wordt geleid naar de poorten van Nacht en Dag, begeleid door de dochters van Helios, de zonnegod. Bij aankomst worden de poorten bewaakt door Rechtvaardigheid, die niet zomaar iedereen doorlaat. De dochters van Helios overtuigen echter Rechtvaardigheid dat Parmenides het waard is om door te gaan.
De godin en het pad van waarheid
Binnen de poorten ontmoet Parmenides de mysterieuze godin, die hem twee wegen naar kennis openbaart: het pad van waarheid en een pad van sterfelijke meningen. De godin zegt dat het pad van waarheid de onveranderlijke, ondeelbare en eeuwige realiteit is. De weg van meningen daarentegen, is slechts hoe dingen verschijnen door onze zintuigen en overtuigingen. Ze verklaart dat wat werkelijk is, één en onverdeeld is, en dat de dingen die we waarnemen als veelheid en schijn bedrieglijk zijn.
Belangrijke punten uit de lessen van de godin
Allereerst legt de godin uit dat het idee van “niets” onlogisch is: niets kan simpelweg niet bestaan. Ze suggereert ook dat het waarnemen van de werkelijkheid op een manier die “niets” toestaat en vertrouwt op meningen of schijn, leidt tot een soort verblinde toestand. In zo’n toestand is het onmogelijk de kern van de werkelijkheid te bereiken; men blijft gevangen in een eindeloze cyclus van oppervlakkige vergelijkingen. Wanneer je denkt aan deze verblinde massa’s die door hun emoties worden geleid, is het moeilijk om niet Plato’s latere allegorie van de grot in gedachten te krijgen, waarin gevangenen geketend zijn en alleen schaduwen op een muur zien. Ze hebben geen idee van de werkelijke wereld buiten de grot of waar de schaduwen vandaan komen.
Wat bestaat, is onverwoestbaar
De godin vervolgt: “Wat bestaat, is niet geschapen en onverwoestbaar, want het is compleet, onbeweeglijk en zonder einde.” Wat werkelijk is, is een ondeelbare eenheid; het is nooit verdeeld geweest en zal dat ook nooit worden. We zijn niet ontstaan uit “niet-zijn.” Daarna richt de godin haar les op hoe dingen lijken te zijn – de wereld van meningen en percepties, zoals de Grieken het doxa noemden. Ze laat Parmenides zien hoe mensen de wereld waarnemen in termen van verandering, veelheid en tegenstellingen, zoals licht en donker, warm en koud. Maar dit is slechts schijn. Ze benadrukt dat hoewel hij deze manier van waarnemen moet begrijpen, hij ook moet begrijpen dat het niet de echte werkelijkheid weerspiegelt.
De wereld zoals die schijnt en de weg naar waarheid
De godin beschrijft verder dat stervelingen geneigd zijn de wereld op te splitsen in dualiteiten, zoals licht en donker. Door dit te doen, dwalen ze af van het pad van waarheid. Helaas eindigt de dialoog abrupt, omdat dit hele fragment slechts in fragmentarische vorm bewaard is gebleven. Toch is het algemene idee duidelijk: er zijn twee benaderingen van de werkelijkheid. Er is de weg van de waarheid, van pure geest en logos, en er is de weg van de schijn, van meningen, waarin alles verdeeld lijkt en afzonderlijk wordt waargenomen.
De geboorte van de logica en de basis van filosofie
Of je het nu eens bent met de visie van de godin of niet, deze dialoog legt de basis voor axioma’s en logisch denken. Hoewel niet erg technisch volgens moderne maatstaven, legt ze logische uitgangspunten vast, zoals: “Niets kan iets niet voortbrengen, dus bestaan moet eeuwig en ongeschapen zijn.” Deze opvattingen vormden later de basis voor veel filosofische stromingen, waaronder het monisme, dat ook Einstein en Spinoza sterk beïnvloedde.
Monisme en de eenheid van alles
Deze visie van eenheid, het idee dat alles uit één bron voortkomt, beïnvloedde grote denkers zoals Plato, de hermetische traditie en de oosterse mystiek. Einstein en Spinoza geloofden dat het idee van niets absurd was. Theoretisch fysicus Hinrich Passes verwoordt het zo: “Albert Einstein geloofde dat de scheiding tussen mens en de rest van het universum een optische illusie van bewustzijn was.”
Bewustzijn als sleutel tot de waarheid
Als we al deze inzichten samenbrengen, rijst de vraag of bewustzijn zelf niet onze beste manier is om de werkelijkheid te begrijpen. Hoewel wetenschap en reductionisme van onschatbare waarde zijn, lijkt het onwaarschijnlijk dat ze ons ooit tot de essentie van de werkelijkheid zullen brengen. Voor dat fundamentele gevoel van eenheid, zoals de godin het beschrijft, moeten we vertrouwen op bewustzijn zelf. Dit gaat niet over simpelweg bewust zijn in het dagelijks leven, maar om een diepere staat waarin we de wereld direct ervaren als uitdrukking van bewustzijn.
De wijsheid van Alan Watts over eenheid
Een citaat van Alan Watts sluit hier prachtig op aan: “Als je ontwaakt uit deze illusie en begrijpt dat zwart wit impliceert, zelf de ander, en leven de dood, dan kun je beginnen je eigen bestaan te voelen als fundamenteel. Wat je bent, diep vanbinnen, is niets minder dan het weefsel van het bestaan zelf.”
Veelgestelde vragen
Wat zijn de esoterische wortels van fysiek reductionisme?
Fysiek reductionisme werd beïnvloed door mystieke ideeën. Denk bijvoorbeeld aan Descartes, die filosofische inzichten kreeg via droomvisioenen.
Hoe beïnvloedde Descartes’ droom zijn filosofie?
Tijdens een droom kreeg Descartes een visioen waarin een engel hem de basisprincipes van zijn filosofie toevertrouwde, wat hem leidde tot zijn beroemde uitspraak: “Ik denk, dus ik ben.”
Wat betekent het concept van zielsvlucht in de Griekse filosofie?
Zielsvlucht verwijst naar de mystieke overtuiging dat de ziel het lichaam kan overstijgen om hogere werkelijkheden te verkennen, zoals beschreven door Socrates en Parmenides.
Like ons op Facebook om meer artikelen zoals deze in je feed te zien verschijnen die je anders zou missen.
