In ons dagelijks leven balanceren we vaak onbewust tussen eerlijkheid en zelfbelang. Of het nu gaat om een klein leugentje om bestwil, het opscheppen over een prestatie, we manipuleren de waarheid soms om er zelf beter van te worden.
Dit gedrag raakt aan een diepere psychologische dynamiek, die filosofen “hermeneutics of suspicion” noemen (hermeneutiek van achterdocht ). Dit ingewikkelde begrip draait om het doorzien van schijnbare bedoelingen en het vermoeden dat er vaak meer speelt dan op het eerste gezicht lijkt.
Het Dobbelstenen-Experiment: Hoe Ver We Gaan
Een fascinerend voorbeeld van dit idee komt uit psychologisch onderzoek, waarbij deelnemers een dobbelspel speelden. Ze gooiden de dobbelstenen in een privéruimte en mochten zelf hun score doorgeven. Hoe hoger de score, hoe meer geld ze zouden ontvangen. Wat bleek?
Veel deelnemers meldden scores die net iets hoger lagen dan waarschijnlijk was. Ze logen niet overduidelijk, maar manipuleerden de cijfers net genoeg om wat extra geld binnen te harken. Dit subtiele bedrog lijkt onschuldig, maar het toont hoe mensen de waarheid kunnen buigen zolang ze zichzelf nog als redelijk eerlijk beschouwen.
Vertrouwen en Wantrouwen: Een Verrassende Openbaring
Aan de deelnemers van het dobbelstenen-experiment werden achteraf allerlei vragen gesteld, vooral aan degenen die statistisch gezien opvallend veel zessen hadden gegooid. De onderzoekers verwachtten dat de vraag “Ben jij een betrouwbaar persoon?” de meeste reacties zou oproepen. Verrassend genoeg was dat niet het geval.
De vraag die het meeste teweegbracht, was “Heb jij vertrouwen in andere mensen?” Degenen die hadden valsgespeeld, antwoordden vrijwel unaniem met “nee” op de vraag of andere mensen te vertrouwen zijn. Dit geeft een intrigerend inzicht: zij die zelf hadden gelogen, projecteerden dat wantrouwen op anderen. Ze vertrouwden anderen niet, misschien omdat ze wisten waartoe ze zelf in staat waren.
Het Alledaagse Dobbelspel: Herkenbaar Gedrag
Dit experiment weerspiegelt situaties die we dagelijks meemaken. Denk bijvoorbeeld aan het invullen van je belastingaangifte. Misschien geef je een paar tientjes extra aan aftrekposten op, omdat je denkt dat “ze” het toch niet zullen merken. Of wat dacht je van het declareren van een werkgerelateerde lunch? Je maakt de rekening net iets hoger dan hij eigenlijk was, omdat je denkt dat het binnen de grenzen van acceptabel gedrag valt.
Hetzelfde gebeurt bij het opstellen van een cv. Je voegt een vaardigheid toe die je eigenlijk niet zo goed beheerst, of overdrijft een prestatie. We liegen niet direct, maar we geven onszelf wel een extra zetje. Ook bij het verkopen van tweedehands spullen, zoals een auto, kunnen we geneigd zijn om een klein defect te verzwijgen. We zien het niet als liegen, maar als een iets rooskleuriger versie van de waarheid.
Zelfs in vriendschappelijke situaties, zoals een potje voetbal zonder scheidsrechter, komt dit gedrag naar voren. Spelers buigen de regels soms een beetje om zichzelf een voordeeltje te geven, terwijl ze zichzelf nog steeds als “fair” beschouwen.
De Kracht van Zelfbedrog: Wat Het Ons Leert
Dit alles hangt nauw samen met de “hermeneutics of suspicion”. Het vermoeden dat er meer achter zit, komt voort uit de wetenschap dat we zelf ook niet altijd de volledige waarheid vertellen. Wat dit experiment en het onderzoek eromheen duidelijk maken, is dat we niet alleen ons eigen gedrag rationaliseren, maar dat dit gedrag ook onze perceptie van anderen kan beïnvloeden.
5 praktische voorbeelden
Belastingaangifte: Mensen kunnen geneigd zijn om hun inkomsten iets lager op te geven of aftrekposten op te blazen om minder belasting te betalen, terwijl ze zichzelf nog steeds als “eerlijk” zien.
Uitgaven declareren: Werknemers die reis- of verblijfkosten declareren, kunnen de neiging hebben om de kosten iets te overschatten om extra geld terug te krijgen, terwijl ze denken dat het geen groot kwaad is.
Prestatieverslagen: Werknemers of studenten kunnen hun prestaties een beetje overdrijven in rapporten of cv’s om er beter uit te zien, zonder dat ze zich volledig bewust zijn van het bedrog.
Verkopen van tweedehands goederen: Bij het verkopen van tweedehands spullen, zoals een auto, kunnen verkopers kleine defecten of slijtage verzwijgen of bagatelliseren om een hogere prijs te krijgen.
Sportwedstrijden: Bij vriendschappelijke sportwedstrijden, zoals een potje voetbal zonder scheidsrechter, kunnen spelers de regels iets buigen of hun eigen overtredingen bagatelliseren om een voordeel te behalen, terwijl ze zichzelf nog als “fair” beschouwen
Of je nu een klein leugentje vertelt om bestwil, je cv een beetje opsiert, je belastingaangifte iets voordeliger invult, het draait allemaal om dezelfde balans: de spanning tussen wie we zijn en wie we willen zijn.
Uiteindelijk gaat het erom dat we onszelf in de spiegel kunnen aankijken en eerlijk kunnen zijn over die kleine valkuilen waar we soms in trappen. Want hoewel eerlijkheid misschien de beste policy is, zijn zelfkennis en kritische reflectie minstens zo belangrijk.
Ook lezen:
Veelgestelde vragen
Wat is het Dobbelstenen-Experiment?
Het Dobbelstenen-Experiment is een psychologisch onderzoek waarbij deelnemers zichzelf subtiel bedrogen door hun dobbelsteenworp iets gunstiger door te geven voor geldbeloningen.
Waarom liegen mensen over kleine dingen?
Mensen liegen over kleine dingen om zichzelf beter voor te stellen of een voordeel te behalen, terwijl ze toch nog het gevoel hebben “eerlijk” te zijn.
Hoe beïnvloedt zelfbedrog ons beeld van anderen?
Zelfbedrog leidt vaak tot wantrouwen naar anderen toe, omdat we projecteren wat we zelf doen, waardoor we anderen ook minder vertrouwen.
