Is Morfische Resonantie de Ware Structuur van onze Werkelijkheid? – Rupert Sheldrake

Wat als ik je vertelde dat het universum eigenlijk één groot, samenhangend veld van bewustzijn is, waarin alles met elkaar resoneert en communiceert? Waar elke structuur, elk individu, elk stukje materie verbonden is met hetzelfde grote geheel? Klinkt misschien wat zweverig, maar er is een theorie die deze kosmische samenhang probeert te verklaren: de theorie van de morphic resonance, oftewel morfogenetische resonantie.

Ontwikkeld door de Britse bioloog Rupert Sheldrake in de jaren 80, stelt deze theorie dat natuurlijke systemen en structuren – van kristallen tot organismen – worden gevormd door terugkoppelende velden van soortgelijke voorgangers. Een radicaal idee dat de fundamenten van de natuurwetenschappen op zijn kop zet. Sheldrake’s controversiële TED-talk uit 2013 werd zelfs gebanned van de officiële TED-pagina omdat zijn ideeën te ‘pseudo-wetenschappelijk’ zouden zijn. Was dit terecht, of heeft deze onconventionele denker gewoon een punt?

Alvast 5 van de belangrijkste punten

Laten we eens duiken in deze intrigerende maar controversiële theorie. Ben je klaar om je denkraam even op te rekken? Hier komt ‘ie!

Het Ontbrekende Overervingsprobleem

De huidige genetica en biologie schieten op veel vlakken gewoon tekort om de complexiteit van het leven te verklaren. Neem nou de zogenaamde ‘missing heritability’ kwestie. Studies hebben duizenden genen geïdentificeerd die geassocieerd zijn met kenmerken zoals lengte, gewicht en persoonlijkheid. Maar verrassend genoeg verklaren deze genen vaak slechts een fractie van de erfelijke variatie voor dat kenmerk.

Heritability = Overerfbaarheid

Waarom zijn sommige kinderen dan toch slungeliger of langer dan hun ouders? De mechanistische, reductionistische biologie kan hier geen bevredigend antwoord op geven. Sheldrake denkt dat daar een goede verklaring voor is: de ontwikkeling van levende organismen is fundamenteel anders dan de opbouw van een machine. Biologische structuren zijn geen opsomming van onderdelen, maar emergentegehelen die niet volledig gereduceerd kunnen worden tot hun samenstellende delen.

“Het is een dogma onder genetici dat de patronen van eiwitmoleculen volledig kunnen worden verklaard. Maar niemand heeft ook maar enige aanwijzing hoe dat in zijn werk zou moeten gaan.” – Rupert Sheldrake

Vorming van Chemische Structuren

Om deze claim kracht bij te zetten, wijst Sheldrake op enkele vreemde fenomenen uit de natuurkunde en chemie. Neem de kristalformatie van nieuwe moleculaire verbindingen. Het blijkt veel gemakkelijker om een specifieke kristalstructuur te synthetiseren als die structuur al ergens anders op de wereld bestaat! Je zou zeggen: logisch, want dan kennen we de manier waarop de atomen en moleculen zich schikken. Maar stel dat zoiets gebeurt op twee compleet verschillende plaatsen, zonder enige fysieke verbinding of uitwisseling van informatie. Hoe zou dat kunnen?!

De gangbare uitleg is dat microscopische kristaldeeltjes zich op mysterieuze wijze over de wereld verspreiden en zo de vorming van dezelfde structuur beïnvloeden. Sheldrake lacht hier een beetje omhoog. “Het is gewoon belachelijk om aan te nemen dat atomen en moleculen zomaar per toeval complexe structuren vormen,” zegt hij. “Er moet een onderliggende oorzaak zijn waarom sommige patronen vaker en gemakkelijker ontstaan dan andere.” En precies die vermeende oorzaak ligt aan de basis van zijn theorie.

Morfogenetische Velden/Chreodes

Volgens Sheldrake ontstaan geordende, complexe patronen en structuren omdat ze resoneren met morfische velden. Deze velden vormen een soort collectief, niet-lokaal geheugen van al bestaande structuren van die soort. Vergelijkbaar met hoe menselijke culturen, rituelen en kennis worden doorgegeven van generatie op generatie, maar dan op een universeel, natuurlijk niveau.

Verschillende onderzoekers hebben al langer het vermoeden dat er zoiets als ‘vormgevende velden’ bestaan voor biologische ontwikkeling. Sheldrake’s bijdrage is dat deze chreodes – de term die hij hiervoor gebruikt – niet slechts lokale, tijdelijke verschijnselen zijn, maar stabiele resonantiepatronen die worden versterkt met elke nieuwe vorm die ontstaat.

Op die manier wordt de ontwikkeling van nieuwe structuren steeds gemakkelijker, omdat ze kunnen aanhaken bij een reeds bestaand morfisch veld. Vandaar ook dat extreme ontwikkelingen in de natuur plotseling kunnen optreden en zich razendsnel kunnen verspreiden over een populatie. Zou dit de sleutel kunnen zijn voor de verdere evolutie van leven?

Morfische Resonantie/Velden Uitgelegd

Nu wordt het even technisch, maar ik zal proberen het zo inzichtelijk mogelijk uit te leggen. De morfische velden van Sheldrake zijn geen statische blueprints of bouwplaten, maar dynamische golven van formeerbare kansen. Ze maken gebruik van de kwantummechanische onbepaaldheid om atomen en moleculen subtiel te beïnvloeden in de richting van een bepaalde structuur.

Op microscopisch niveau zijn deeltjes eigenlijk geen vaste bolletjes, maar golven van waarschijnlijkheden. Afhankelijk van de omgeving en omliggende velden, zullen die golven zich op een bepaalde manier ‘klonteren’ – met andere woorden, resoneren in een vaste structuur. Op die manier zouden morfische velden zich als het ware aan kunnen haken op de basale lagen van het universum en zo een herhalende vorm aannemen.

De morfische velden van Sheldrake zijn geen vastomlijnde blauwdrukken of statische structuren. Het zijn dynamische golven van vormbare kansen en mogelijkheden. Ze benutten de kwantummechanische onbepaaldheid om subtiel invloed uit te oefenen op atomen en moleculen, en ze zachtjes te sturen in de richting van een bepaalde structuur.

golven van waarschijnlijkheden

Kijk, we denken vaak dat deeltjes vaste, onbuigzame bolletjes zijn. Maar niets is minder waar! Op microscopisch niveau zijn deeltjes eigenlijk golven van waarschijnlijkheden, waaiers van mogelijke uitkomsten die zich op den duur klonteren tot een duidelijke vorm. En precies daar komen de morfische velden om de hoek kijken.

Stel je voor dat je twee identieke klarinetten hebt. Als je op één klarinet een specifieke noot blaast, zal de andere klarinet vanzelf beginnen mee te resoneren op diezelfde toonhoogte. Zo’n zelfversterkend effect, maar dan op kwantumniveau, dat is wat morfische velden zouden bewerkstelligen met atomen en moleculen.

Door aan te haken op de basismogelijkheden van het kwantumrealm, zouden morfische velden dus structuren en vormen in stand kunnen houden en versterken. Ze dienen als een soort resonantie-sleutel die deeltjes op het juiste spoor zet. Vandaar dat bepaalde structuren, zoals kristalpatronen of eiwitvouwingen, sneller of zelfs spontaan tot stand komen als ze ergens anders al bestaan.

Waar natuurkundigen en chemici zoeken naar universele wetten die materie regeren, redeneert Sheldrake dat zelfs de meest fundamentele constanten in werkelijkheid subtiele veranderingen kunnen ondergaan. Het universum is geen machine die volgens vaste algoritmes werkt, maar een ritme van samenhangende patronen die voortdurend in ontwikkeling zijn. Een dynamische resonantiedans op het allerkleinste niveau!

Lamarckiaans Overervingsexperiment met Ratten

Een van de meest fascinerende en controversiële experimenten die Sheldrake’s theorie lijken te ondersteunen, is het zogenaamde ‘rat-experiment’ van William McDougall uit de jaren 20. McDougall onderzocht de mogelijkheid van Lamarckiaanse overerving – het idee dat verworven eigenschappen doorgegeven kunnen worden aan het nageslacht.

Hij trainde ratten om door een donker gangpad te lopen om een elektrische schok te vermijden die ze zouden krijgen bij een helder verlicht pad. Aanvankelijk kostte het de ratten honderden pogingen om deze simpele taak onder de knie te krijgen. Maar met elke nieuwe generatie ratten die hij testte, ging het gemiddeld sneller! Na 40 generaties was er zelfs een groep ratten die de taak meteen doorhadden zonder enige training.

Hoe kan dat? De gangbare evolutietheorie zegt dat enkel genetische mutaties bepalend zijn voor de fitness van een soort. Maar hier leek iets anders aan de hand. Sommige wetenschappers beweren dat onbewuste zwakke stress-signalen tussen proefleiders en proefdieren de resultaten vertroebelden. Sheldrake denkt dat deze resultaten alleen verklaard kunnen worden door aan te nemen dat kennis en patronen van eerdere generaties op de een of andere manier resoneren met nieuwe generaties. De ratten werden als het ware ‘geholpen’ door de morfische velden van hun voorouders.

Telepathie

Dit fenomeen van collectieve erfelijkheid lijkt niet beperkt tot ratten of andere biologische organismen. Ook mensen zouden gevoelig zijn voor zulke synchroniciteit en telepathische overdracht. Sheldrake heeft hier zelf talloze experimenten over gedaan. Herken je dat gevoel dat je ineens krijgt als iemand naar je staat te kijken, zelfs zonder dat je die persoon kunt zien? Door willekeurige deelnemers aan te laten staren of niet te staren naar andere deelnemers, vond Sheldrake dat mensen tot 90% van de tijd konden aanvoelen of ze bekeken werden of niet.

Nog een voorbeeld: meerdere studies suggereren dat huisdieren vaak weten wanneer hun baasje op weg is naar huis – zelfs als diegene op onregelmatige tijden thuiskomt. Bijzonder toch? Deze en andere fenomenen, zoals het plots denken aan iemand vlak voor je diegene tegenkomt, zouden heel goed verklaard kunnen worden door Sheldrake’s ‘resonantie-effect’. Gewoon omdat we deze patronen niet kunnen verklaren met de huidige natuurwetenschappen, wil niet zeggen dat er geen natuurlijke wetmatigheden achter zouden kunnen schuilen!

“Zolang je niet openstaat voor de werkelijke mogelijkheden van telepathie, synchroniciteit, en andere verbazingwekkende uitingen van de menselijke geest, zul je altijd blind blijven voor de complete werkelijkheid.” – Rupert Sheldrake

Werkelijkheidstheorie

Het mag duidelijk zijn dat morphic resonance geen stelletje losse ideetjes is, maar de contouren van een compleet alternatieve werkelijkheidsvisie schetst. Niet alleen binnen de biologie, maar ook in de natuurkunde, scheikunde, psychologie en andere wetenschapsdomeinen. Het is een poging om de mechanistische, materialistische denkwijze van de moderne wetenschap te overstijgen en vervangen door een meer holistische en organische kijk op de werkelijkheid.

In deze visie wordt de kosmos niet uitsluitend geregeerd door starre, absolute natuurwetten, maar is er ruimte voor creativiteit, spontaniteit en leven. Bewustzijn – in welke vorm dan ook – speelt een cruciale rol als ordenend principe dat noodzakelijk is voor de verdere ontwikkeling van complexiteit. Het universum evolueert dus niet ‘toevallig’, maar lijkt doordrongen van intentionaliteit en doelgerichtheid. Een terugkeer naar de Klassieke ideeën van Plato, maar dan in een modern jasje!

Deze theorie heeft veel raakvlakken met andere holistische visies zoals die van bijvoorbeeld Alfred North Whitehead, de integraaltheorie van Ken Wilber en zelfs elementen van het boeddhisme. Morphic resonance biedt mogelijk zelfs een verklaring voor de loutere existentie van bewustzijn en voor de non-lokaliteit van het kwantumrealm.

Het Machine-Universum

Maar ja, het zal je niet verbazen dat deze radicale ideeën op veel weerstand stuiten in de wetenschappelijke mainstream. De huidige academische wereld is immers diep doordrongen van het beeld van een mechanistisch, deterministisch universum dat zich volstrekt rationeel en onpersoonlijk gedraagt volgens vastliggende wetten. Bewustzijn wordt in dit ‘machine-universum’ gezien als een soort bijproduct of oprisping. Iets dat misschien nog niet volledig verklaard kan worden, maar zeker geen fundamentele betekenis heeft.

In de zoektocht naar universele theorieen en alomvattende wetten, is de wetenschap volgens Sheldrake haar connectie met de ervaring en observatie van de levendige werkelijkheid verloren. We zijn zo bezig geweest met het verkleinen en ontleden van de kosmos, dat we het grote plaatje uit het oog zijn verloren. De morphic resonance-theorie is een poging om deze verbinding te herstellen en het universum weer te bekijken als een levend, ademend systeem.

“De hedendaagse wetenschap botst met het gezonde verstand. Het is ofwel een gek misverstand dat voortkomt uit onze domme obsessie om alles te ontleden; ofwel moeten we toegeven dat dit een groter mysterie is dan we dachten.” – Sheldrake in geannuleerde TED Talk

Ik moet toegeven dat ik begrijp waarom de theorie van morphic resonance bij veel academici provocatie en scepsis oproept. Sheldrake bepleit immers een volledige herziening van ons wereldbeeld, wat natuurlijk niet over één nacht ijs gaat. Maar de kritiek dat het ‘pseudo-wetenschappelijk’ is, vind ik wat kort door de bocht. De theorie is glashelder geformuleerd en wordt gestaafd door talloze experimenten en observaties.

Misschien kunnen we het ons nog niet volledig voorstellen, maar is het echt zo ondenkbaar dat de werkelijkheid op een fundamentelere laag is georganiseerd volgens zulke resonantie-principes? En is het juist niet de plicht van echte wetenschappers om open te blijven staan voor nieuwe visies, in plaats van voetstoots aan vastgeroeste paradigma’s te blijven vasthouden?

Referenties en Studies

• A Unified Genomic and Transcriptomic Landscape of Glioblastoma – 14 juni 2021
• An Introduction to Morphogenetic Fields – Quantum Life, geen datumvermelding
• Physics Is Not Dismissed by Morphic Resonance – Scientific American, 16 maart 2011
• Scalar Photon Dynamics and the Varying Constants of Nature – Particles, 27 september 2022
• Rats Learning and Morphic Resonance After 100 Years: A Preliminary Report – Rupert Sheldrake, 2000
• The Sense of Being Stared At: Experiments and Data – Rupert Sheldrake, geen datum
• A New Science of Life: The Hypothesis of Formative Causation – Rupert Sheldrake, 1981
• Towards a Mathematical Theory of Consciousness – Notices of the AMS, november 2016

Link: YouTube video

Veelgestelde vragen

Hoe verklaart morphic resonance de ontwikkeling van nieuwe soorten?

Volgens de theorie kunnen nieuwe soorten zich relatief snel ontwikkelen omdat ze kunnen ‘resoneren’ met reeds bestaande morfische velden van vergelijkbare organismen. Op die manier profiteren ze van een vooraf gebaand pad dat de evolutie versnelt.

Is morphic resonance hetzelfde als het idee van een ‘collectief onderbewustzijn’?

Er zijn zeker parallellen met concepten als het collectief onderbewustzijn van Carl Jung. Sheldrake suggereert dat menselijke culturen, rituelen en archetypen worden doorgegeven via morfische resonantie. Maar zijn theorie heeft een bredere strekking en omvat ook niet-biologische systemen.

Klopt het dat morfische velden niet meetbaar zijn?

Sheldrake geeft toe dat de morfische velden op dit moment nog niet rechtstreeks meetbaar zijn met onze huidige instrumenten. Maar dat betekent niet dat ze niet bestaan – zoals kwantumvelden aanvankelijk ook niet meetbaar waren. Hij hoopt dat nieuwe meetmethodes en inzichten in de toekomst deze velden alsnog zichtbaar kunnen maken.

Staat de theorie van morphic resonance haaks op de evolutietheorie?

Niet per se. Morphic resonance probeert vooral de mechanismen achter evolutie verder te verklaren en uit te diepen. Het betwist niet dat evolutie plaatsvindt via natuurlijke selectie, maar suggereert dat er aanvullende principes werkzaam zijn.

Is deze theorie verenigbaar met religie en spiritualiteit?

Er zijn zeker overeenkomsten tussen morphic resonance en oosterse filosofieën of westerse esoterische stromingen. Maar de theorie is in essentie een seculiere, wetenschappelijke poging om de samenhang in het universum te verklaren. Het is aan de individuele gelovige of deze theorie al dan niet compatibel acht met hun geloofsovertuigingen.