Stel je voor dat het universum één groot veld van bewustzijn vormt waarin alles met elkaar samenwerkt en informatie uitwisselt. Elke structuur, elk organisme en elk deeltje zou dan deel uitmaken van één samenhangend systeem. Het klinkt abstract, maar er bestaat een theorie die dit probeert te beschrijven: de morphic resonance, ofwel morfogenetische resonantie.
De Britse bioloog Rupert Sheldrake introduceerde dit idee in de jaren tachtig. Volgens hem worden natuurlijke systemen — van kristallen tot levende organismen — gevormd door velden die in verbinding staan met eerdere vormen van hetzelfde type.
Die terugkoppeling zorgt voor herkenbare patronen in de natuur. Het was een theorie die destijds de gevestigde wetenschap uitdaagde en nog steeds tot stevige discussies leidt. Sheldrake’s TED-talk uit 2013 werd zelfs verwijderd omdat zijn ideeën te ver van de gangbare wetenschap zouden afstaan. Toch blijven zijn observaties intrigerend voor wie openstaat voor een bredere kijk op evolutie en bewustzijn.
Alvast 5 van de belangrijkste punten
- Biologische organismen ontwikkelen zich volgens patronen die niet volledig worden verklaard door klassieke genetica en natuurwetten.
- Sheldrake stelt dat er onzichtbare morfische velden bestaan die de vorming van structuren en organismen aansturen.
- Deze velden ontstaan en versterken zich door resonantie met eerdere vormen en structuren.
- Onderzoeken suggereren dat kennis en gedrag zich sneller kunnen verspreiden binnen een soort dan via genetische overdracht verklaarbaar is.
- De morphic resonance-theorie biedt mogelijk aanknopingspunten om verschijnselen zoals bewustzijn en synchroniciteit te begrijpen.
De gedachte achter deze theorie daagt uit om verder te kijken dan het klassieke, mechanistische wereldbeeld. Misschien is het universum minder voorspelbaar en meer verbonden dan we denken.
Het Ontbrekende Overervingsprobleem
De huidige genetica verklaart slechts een deel van de erfelijke eigenschappen bij mensen. Dat wordt ook wel het ‘missing heritability’-probleem genoemd. Uit talloze genetische studies blijkt dat genen die verband houden met kenmerken als lengte, gewicht of persoonlijkheid vaak maar een klein deel van de erfelijke variatie verklaren.
Heritability = Overerfbaarheid
Waarom lijken sommige kinderen dan toch meer op verre familieleden dan op hun ouders? Of waarom vertonen ze eigenschappen die genetisch moeilijk te herleiden zijn? Volgens Sheldrake komt dit doordat levende organismen niet te begrijpen zijn als een optelsom van onderdelen. Ze ontwikkelen zich als complexe gehelen waarin vorm, geheugen en evolutie samenkomen tot iets dat verder reikt dan DNA alleen.
“Het is een dogma onder genetici dat de patronen van eiwitmoleculen volledig verklaard kunnen worden. Maar niemand heeft ook maar enige aanwijzing hoe dat in zijn werk zou moeten gaan.” — Rupert Sheldrake
Vorming van chemische structuren
Sheldrake verwijst naar opvallende verschijnselen binnen de chemie en natuurkunde om zijn theorie te onderbouwen. Een van die voorbeelden is de vorming van kristallen. Nieuwe moleculaire verbindingen blijken makkelijker een stabiele kristalstructuur te vormen wanneer diezelfde structuur al eerder ergens op aarde is ontstaan. Je zou verwachten dat dat puur komt doordat we weten hoe moleculen zich schikken, maar wat als diezelfde structuur plotseling opduikt op een plek waar die kennis of stof nooit aanwezig was?
Volgens gangbare verklaringen verspreiden zich minuscule kristaldeeltjes over de wereld en fungeren ze als kiemstructuren. Maar Sheldrake vindt dat een te magere verklaring. “Het is gewoon belachelijk om aan te nemen dat atomen en moleculen zomaar per toeval complexe structuren vormen,” zegt hij. Volgens hem wijst dit eerder op een soort veld of geheugenstructuur die bepaalt welke vormen zich gemakkelijk kunnen herhalen — een kernidee binnen zijn morphic resonance-theorie.
Morfogenetische velden (chreodes)
Volgens Sheldrake ontstaan structuren niet willekeurig, maar doordat ze resoneren met morfische velden — een soort niet-lokaal geheugen van vormen die eerder in de natuur zijn ontstaan. Zoals menselijke kennis van generatie op generatie wordt overgedragen, zo zouden deze velden ook zorgen voor overdracht van vorm, gedrag en organisatie in de natuur.
De term chreodes gebruikt hij voor deze ‘vormgevende banen’. Ze zijn niet vluchtig of tijdelijk, maar eerder stabiele velden die telkens worden versterkt door herhaling. Hoe vaker een structuur ontstaat, hoe krachtiger het bijbehorende veld wordt — wat de kans vergroot dat dezelfde structuur opnieuw tot stand komt.
Daarom kunnen complexe ontwikkelingen in de natuur soms plots op meerdere plekken tegelijk verschijnen, zonder genetische of geografische overdracht. Niet omdat het toeval is, maar omdat het veld als het ware al ‘klaarstaat’. Dat soort verschijnselen kunnen wijzen op een onderliggend organiserend principe in de natuur zelf.
Morfische resonantie uitgelegd
Sheldrake stelt dat deze velden geen blauwdrukken zijn die vastliggen, maar dynamische invloeden die vormbare kansen bieden. Ze werken via principes uit de kwantummechanica: daar zijn deeltjes geen vaste objecten, maar golven van waarschijnlijkheid. Onder invloed van een veld kan zo’n waarschijnlijkheid zich stabiliseren tot een specifieke vorm of structuur.
Dat maakt morfische velden tot subtiele aanjagers van vorming. Ze sturen moleculen en atomen richting een bestaande structuur — zoals een stemvork een snaar in trilling kan brengen. Hoe vaker een bepaalde vorm zich voordoet, hoe makkelijker hij opnieuw gevormd wordt. Het universum lijkt dan geen neutrale machine, maar een geheugenrijke omgeving waarin patronen zich herhalen en versterken.
Golven van waarschijnlijkheden
Deeltjes worden vaak voorgesteld als kleine, harde bolletjes die precies te meten zijn. Maar op kwantumniveau klopt dat beeld allang niet meer. Daar gedragen deeltjes zich als golven van waarschijnlijkheid — ze bestaan uit een waaier van mogelijke toestanden, totdat ze zich ‘vastleggen’ in een specifieke vorm. En juist in dat overgangsgebied zouden morfische velden invloed kunnen uitoefenen.
Denk aan twee identieke klarinetten. Blaas je een noot op de ene, dan kan de andere beginnen mee te resoneren zonder direct contact. Op vergelijkbare manier zouden morfische velden werken: als een onzichtbare afstemming die structuur overdraagt, niet via moleculen zelf, maar via resonantie op een dieper niveau. Die resonantie zorgt ervoor dat vormen zich sneller herhalen als ze eerder zijn voorgekomen.
Door zich te verbinden met bestaande mogelijkheden binnen het kwantumveld, kunnen deze velden de kans vergroten dat bepaalde patronen ontstaan. Zo ontstaat er een soort geheugen in de natuur — waardoor structuren als kristallen of eiwitvouwingen spontaner of sneller ontstaan zodra ze eerder hebben bestaan.
Waar veel natuurkundigen zoeken naar universele wetten die materie ‘regeren’, stelt Sheldrake iets anders: dat zelfs de zogenaamd vaste constanten van de natuur langzaam kunnen verschuiven. Geen klokwerk-universum, maar een veld van samenhangende trillingen dat zichzelf steeds verfijnt. Een resonantiedans waarin verleden en toekomst elkaar voortdurend beïnvloeden.
Lamarckiaanse overerving bij ratten
Een veelbesproken experiment dat mogelijk ondersteuning biedt voor morphic resonance, werd in de jaren twintig uitgevoerd door William McDougall. Hij testte of ratten aangeleerde informatie konden doorgeven aan hun nakomelingen — een idee dat bekendstaat als Lamarckiaanse overerving.
De proefopzet was eenvoudig: ratten moesten leren om een helder verlicht pad te vermijden dat een schok opleverde, en het donkere pad te kiezen. De eerste generatie ratten had honderden pogingen nodig om dit door te krijgen. Maar met elke nieuwe generatie lukte het sneller. Na 40 generaties wisten sommige ratten het meteen — zonder enige training.
Volgens klassieke genetica kan zo’n snel leerproces niet zomaar genetisch verklaard worden. Kritische stemmen vermoeden dat stresssignalen van proefleiders de resultaten beïnvloedden. Toch blijft het opmerkelijk. Sheldrake suggereert dat deze overdracht niet via genen liep, maar via morfische velden die het leerpatroon van eerdere generaties beschikbaar maakten voor nieuwe ratten. Een vorm van collectief geheugen die steeds sterker werd naarmate het vaker werd herhaald.
Telepathie
De werking van morphic resonance zou zich niet beperken tot biologische structuren of leerprocessen. Ook menselijke ervaringen zoals telepathie en synchroniciteit vallen volgens Sheldrake binnen dit veld. Hij deed jarenlang onderzoek naar het zogeheten ‘gevoel bekeken te worden’. In experimenten waarbij deelnemers willekeurig wel of niet werden aangestaard, bleek een opvallend hoog percentage feilloos aan te voelen of er iemand naar hen keek.
Andere observaties komen uit het dagelijks leven. Huisdieren die plots alert worden terwijl hun baasje nog onderweg is — en dat zonder vaste routine of hoorbare signalen. Of mensen die iemand in gedachten hebben, vlak voordat die persoon contact opneemt. Het zijn verschijnselen die lastig meetbaar zijn, maar wel herhaaldelijk voorkomen. Volgens Sheldrake zijn dit aanwijzingen dat bewustzijn zich uitstrekt voorbij fysieke interactie — mogelijk via velden die informatie overdragen zonder tussenkomst van zintuigen.
“Zolang je niet openstaat voor de werkelijke mogelijkheden van telepathie, synchroniciteit en andere verbazingwekkende uitingen van de menselijke geest, zul je altijd blind blijven voor de complete werkelijkheid.” — Rupert Sheldrake
Een alternatieve werkelijkheidsvisie
De theorie van morphic resonance gaat verder dan alleen biologie. Ze vormt de basis voor een bredere werkelijkheidstheorie die ook de natuurkunde, scheikunde en psychologie raakt. Sheldrake’s kijk is een tegenhanger van het materialistische wereldbeeld waarin alles herleidbaar moet zijn tot materie en meetbare processen. In plaats daarvan ziet hij het universum als een levend systeem waarin vormen, ideeën en bewustzijn via resonantie verbonden zijn.
In zo’n visie is het ontstaan van complexe structuren niet uitsluitend toeval, maar een proces dat gestuurd wordt door herinnering, patroonherhaling en collectieve velden. Bewustzijn is daarbij niet het resultaat van breinactiviteit, maar een organiserend principe dat zelf invloed uitoefent op de realiteit. Een filosofische verschuiving die teruggrijpt op ideeën van Plato en die aansluit bij moderne stromingen als systeemdenken en integrale filosofie.
De resonantiegedachte deelt kenmerken met het werk van Alfred North Whitehead, de integraaltheorie van Ken Wilber en inzichten uit het boeddhisme. Volgens deze lijn van denken ontstaat orde niet uit chaos, maar uit een voortdurend proces van afstemming en groei. Het maakt morphic resonance tot meer dan een natuurwetenschappelijke hypothese — het is een poging om het bewustzijn een centrale plaats te geven in hoe we werkelijkheid begrijpen.
Rupert Sheldrake’s verwijderde TED Talk nog te zien op Youtube
Het machine-universum
Het is niet verrassend dat Sheldrake’s ideeën stuiten op weerstand binnen de gevestigde wetenschap. De academische wereld vertrekt nog steeds vanuit een mechanistisch wereldbeeld, waarin het universum zich gedraagt als een voorspelbare machine. In die visie is bewustzijn niets meer dan een bijproduct van hersenactiviteit — interessant, maar niet bepalend. Iets wat in de marge bestudeerd mag worden, zolang het de grote wetten van de natuurkunde maar niet in de weg zit.
Sheldrake stelt dat deze aanpak te beperkt is. Volgens hem is er een kloof ontstaan tussen de meetbare werkelijkheid en de geleefde ervaring. Door alles te willen reduceren tot onderdelen en formules, is de wetenschap het geheel uit het oog verloren. Zijn theorie van morphic resonance is een poging om het grote geheel weer zichtbaar te maken — om het universum te benaderen als een levend systeem dat voortdurend in ontwikkeling is.
“De hedendaagse wetenschap botst met het gezonde verstand. Het is ofwel een gek misverstand dat voortkomt uit onze domme obsessie om alles te ontleden; ofwel moeten we toegeven dat dit een groter mysterie is dan we dachten.” — Rupert Sheldrake (TED Talk, verwijderd)
De scepsis rond Sheldrake’s werk is begrijpelijk. Hij vraagt immers om een grondige herziening van hoe we realiteit begrijpen. Maar het etiket ‘pseudo-wetenschap’ wordt soms te snel geplakt op ideeën die buiten de gebaande paden vallen. Zijn theorie is duidelijk geformuleerd en gebaseerd op reproduceerbare observaties — ook al sluiten die niet naadloos aan bij bestaande modellen.
Of morphic resonance uiteindelijk overeind blijft als verklaringsmodel, valt nog te bezien. Maar het werpt wél een belangrijke vraag op: hoe open durven we te blijven in onze zoektocht naar waarheid? Misschien is het niet de theorie die te ver gaat, maar het paradigma waarin ze wordt beoordeeld dat te beperkt is geworden.
Geraadpleegde bronnen:
De onderstaande referenties vormen de inhoudelijke onderbouwing van dit artikel.
- A Unified Genomic and Transcriptomic Landscape of Glioblastoma – 14 juni 2021
- An Introduction to Morphogenetic Fields – Quantum Life, geen datumvermelding
- Physics Is Not Dismissed by Morphic Resonance – Scientific American, 16 maart 2011
- Scalar Photon Dynamics and the Varying Constants of Nature – Particles, 27 september 2022
- Rats Learning and Morphic Resonance After 100 Years: A Preliminary Report – Rupert Sheldrake, 2000
- The Sense of Being Stared At: Experiments and Data – Rupert Sheldrake, geen datum
- A New Science of Life: The Hypothesis of Formative Causation – Rupert Sheldrake, 1981
- Towards a Mathematical Theory of Consciousness – Notices of the AMS, november 2016
Link: YouTube video
Veelgestelde vragen
Hoe verklaart morphic resonance de ontwikkeling van nieuwe soorten?
Volgens de theorie kunnen nieuwe soorten zich relatief snel ontwikkelen omdat ze kunnen ‘resoneren’ met reeds bestaande morfische velden van vergelijkbare organismen. Op die manier profiteren ze van een vooraf gebaand pad dat de evolutie versnelt.
Is morphic resonance hetzelfde als het idee van een ‘collectief onderbewustzijn’?
Er zijn zeker parallellen met concepten als het collectief onderbewustzijn van Carl Jung. Sheldrake suggereert dat menselijke culturen, rituelen en archetypen worden doorgegeven via morfische resonantie. Maar zijn theorie heeft een bredere strekking en omvat ook niet-biologische systemen.
Klopt het dat morfische velden niet meetbaar zijn?
Sheldrake geeft toe dat de morfische velden op dit moment nog niet rechtstreeks meetbaar zijn met onze huidige instrumenten. Maar dat betekent niet dat ze niet bestaan – zoals kwantumvelden aanvankelijk ook niet meetbaar waren. Hij hoopt dat nieuwe meetmethodes en inzichten in de toekomst deze velden alsnog zichtbaar kunnen maken.
Staat de theorie van morphic resonance haaks op de evolutietheorie?
Niet per se. Morphic resonance probeert vooral de mechanismen achter evolutie verder te verklaren en uit te diepen. Het betwist niet dat evolutie plaatsvindt via natuurlijke selectie, maar suggereert dat er aanvullende principes werkzaam zijn.
Is deze theorie verenigbaar met religie en spiritualiteit?
Er zijn zeker overeenkomsten tussen morphic resonance en oosterse filosofieën of westerse esoterische stromingen. Maar de theorie is in essentie een seculiere, wetenschappelijke poging om de samenhang in het universum te verklaren. Het is aan de individuele gelovige of deze theorie al dan niet compatibel acht met hun geloofsovertuigingen.
