Hoewel plantaardige melk populair en milieuvriendelijk is, bevat het door bewerking minder eiwitten en essentiële voedingsstoffen dan koemelk. Een studie spoort consumenten aan om meer onbewerkte voedingsmiddelen te kiezen en pleit voor verbeterde productieprocessen.
De afgelopen tien jaar is de wereldwijde markt voor plantaardige melk sterk gegroeid. Melk gemaakt van haver, amandelen, soja en rijst is een populaire vervanger geworden van koemelk, vooral in koffie en havermout.
Klimaat versus voedingswaarde
Een belangrijke reden voor de groeiende vraag naar plantaardige melk is de doorgaans lagere klimaatimpact ervan in vergelijking met koemelk. Maar een nieuwe studie van de Universiteit van Kopenhagen, in samenwerking met de Universiteit van Brescia in Italië, laat zien dat deze alternatieven niet per se gezonder zijn dan koemelk—een veelvoorkomende misvatting onder consumenten.
In het onderzoek bekeken wetenschappers hoe chemische reacties tijdens het bewerkingsproces de voedingskwaliteit van tien verschillende soorten plantaardige melk beïnvloeden en vergeleken ze deze met koemelk. Het algemene beeld is duidelijk:
“We moeten zeker meer plantaardig eten. Maar als je denkt dat plantaardige melk koemelk kan vervangen qua voedingswaarde, heb je het mis,” zegt professor Marianne Nissen Lund van de afdeling Voedingswetenschappen, de hoofdauteur van de studie.
Lange houdbaarheid ten koste van voeding
Waar melk direct uit de koe een eindproduct is, vereisen haver, rijst en amandelen uitgebreide bewerking om omgezet te worden in een drinkbare melk. Bovendien onderging elke onderzochte plantaardige melk een behandeling met Ultra High Temperature (UHT), een proces dat wereldwijd veel wordt gebruikt voor melk met een lange houdbaarheid. In Denemarken wordt melk meestal alleen verkocht in de gekoelde secties van supermarkten en ondergaat het een zachtere pasteurisatiebehandeling.
“Ondanks de toename in verkoop van plantaardige melk blijven de verkopen van koemelk hoger. Hierdoor ondergaat plantaardige melk vaak intensere hittebehandelingen dan de melk die normaal in Denemarken wordt verkocht, om de houdbaarheid te verlengen. Maar dat heeft een prijs,” aldus Marianne Nissen Lund.
De UHT-behandeling veroorzaakt een zogenaamde “Maillard-reactie”, een chemische reactie tussen eiwitten en suikers die optreedt wanneer voedsel op hoge temperaturen wordt gebakken of geroosterd. Deze reactie beïnvloedt onder andere de voedingskwaliteit van de eiwitten in het product.
“De meeste plantaardige melk bevat al aanzienlijk minder eiwitten dan koemelk. Bovendien worden de weinige aanwezige eiwitten tijdens de hittebehandeling veranderd. Dit leidt tot verlies van enkele essentiële aminozuren, die van groot belang zijn voor ons. Hoewel de voedingswaarde van plantaardige melk sterk varieert, hebben de meeste een relatief lage voedingskwaliteit,” legt professor Marianne Nissen Lund uit.
Ter vergelijking: de UHT-behandelde koemelk in het onderzoek bevat 3,4 gram eiwit per liter, terwijl 8 van de 10 geanalyseerde plantaardige melksoorten tussen 0,4 en 1,1 gram eiwit bevatten. De niveaus van essentiële aminozuren waren lager in alle plantaardige melksoorten. Daarnaast bevatte 7 van de 10 plantaardige melksoorten meer suiker dan koemelk.
Hittebehandeling kan kankerverwekkende stoffen produceren
Naast het verminderen van de voedingswaarde, genereert hittebehandeling ook nieuwe verbindingen in plantaardige melk. Een van deze verbindingen, die werd gemeten in vier soorten plantaardige melk gemaakt van amandelen en haver, is acrylamide. Dit is een kankerverwekkende stof die ook voorkomt in brood, koekjes, koffiebonen en gefrituurde aardappelen, zoals friet.
“We waren verrast om acrylamide te vinden, omdat dit doorgaans niet voorkomt in vloeibaar voedsel. Een waarschijnlijke bron is de geroosterde amandelen die in een van de producten werden gebruikt. Hoewel de stof op zulke lage niveaus werd gemeten dat het geen direct gevaar vormt, kan het consumeren van kleine hoeveelheden uit verschillende bronnen bij elkaar optellen tot een niveau dat wel een gezondheidsrisico vormt,” zegt Marianne Nissen Lund.
Bovendien detecteerden de onderzoekers α-dicarbonylverbindingen en hydroxymethylfurfural (HMF) in meerdere plantaardige melksoorten. Beide zijn reactieve stoffen die mogelijk schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid bij hoge concentraties, hoewel dit hier niet het geval is.
Hoewel voedingsprofessor Lars Ove Dragsted niet bijzonder bezorgd is over de bevindingen, benadrukt hij dat de studie laat zien hoe weinig we weten over de verbindingen die ontstaan tijdens voedselverwerking:
“De chemische verbindingen die door Maillard-reacties ontstaan, zijn over het algemeen onwenselijk omdat ze ontstekingen in het lichaam kunnen verhogen. Sommige van deze verbindingen worden ook in verband gebracht met een hoger risico op diabetes en hart- en vaatziekten. Hoewel onze darmbacteriën een deel ervan afbreken, zijn er veel verbindingen waarvan we nog niet weten wat ze doen of die we nog niet hebben onderzocht,” zegt Lars Ove Dragsted van de afdeling Voeding, Beweging en Sport.
Professor Dragsted voegt daaraan toe: “Deze studie benadrukt waarom er meer aandacht moet worden besteed aan de gevolgen van Maillard-reacties bij de ontwikkeling van plantaardige voeding en bewerkte voedingsmiddelen in het algemeen. De in deze studie geïdentificeerde verbindingen zijn slechts een klein deel van wat we weten dat kan ontstaan door Maillard-reacties.”
Maak je eigen eten
Volgens professor Marianne Nissen Lund wijst de studie op bredere problemen met ultra-bewerkte voedingsmiddelen:
“Idealiter zou een groene transitie in de voedingssector niet moeten draaien om plantaardige ingrediënten te nemen, ze intensief te bewerken, en dan te verwachten dat dit tot gezonde producten leidt. Hoewel deze producten niet gevaarlijk of expliciet ongezond zijn, zijn ze vaak ook niet bijzonder voedzaam voor ons.”
Haar advies aan consumenten is: “Kies in het algemeen voor zo min mogelijk bewerkte voedingsmiddelen en bereid zoveel mogelijk zelf je maaltijden. Als je al gezond eet, kun je zeker plantaardige melk in je dieet opnemen – zorg er alleen voor dat je voedingsstoffen uit andere bronnen haalt.”
Tegelijkertijd hoopt professor Lund dat de industrie meer zal doen om deze kwesties aan te pakken:
“Dit is een oproep aan fabrikanten om hun producten verder te ontwikkelen en de mate van bewerking te heroverwegen. Misschien kunnen ze nadenken over alternatieven voor UHT-behandeling of accepteren dat hun producten een kortere houdbaarheid hebben.”
Geraadpleegde bronnen:
“Investigation of Maillard reaction products in plant-based milk alternatives” door Mariachiara Pucci, Halise Gül Akıllıoğlu, Marta Bevilacqua, Giulia Abate en Marianne Nissen Lund, 20 november 2024, Food Research International. DOI: 10.1016/j.foodres.2024.115418
Ook lezen:
Veelgestelde vragen
Wat is het belangrijkste verschil in voedingswaarde tussen plantaardige melk en koemelk?
Plantaardige melk bevat doorgaans minder eiwitten en essentiële aminozuren dan koemelk. Dit komt door intensieve bewerkingsprocessen zoals UHT-behandeling.
Is plantaardige melk schadelijk door de hittebehandeling?
Hittebehandeling kan stoffen zoals acrylamide en Maillard-reactieproducten vormen. Hoewel deze stoffen in kleine hoeveelheden voorkomen, kunnen ze bij langdurige consumptie risico’s opleveren.
Hoe kun je gezonder plantaardige melk consumeren?
Kies voor plantaardige melk met minder bewerking en aanvulbare voedingsstoffen. Zorg daarnaast voor een gevarieerd dieet om voldoende eiwitten en aminozuren binnen te krijgen.
Like ons op Facebook om meer artikelen zoals deze in je feed te zien verschijnen die je anders zou missen.
