In het echte, ongefilterde leven hoor ik af en toe dingen als: ‘Dat is slechts jouw mening. Iedereen heeft zijn eigen waarheid.’ Of: ‘Logica is subjectief.’ Eerlijk gezegd ben ik er helemaal klaar mee en is het de hoogste tijd om deze onzin voor eens en voor altijd te ontkrachten. Relativisme is geen filosofische positie; het is een intellectuele verlamming die zich vermomt als tolerantie. Ik ga je precies laten zien hoe dit cognitieve virus werkt en waarom het uit elk serieus gesprek verbannen moet worden.
Alvast 5 van de belangrijkste punten
- Ontdek waarom de uitspraak ‘iedereen heeft zijn eigen waarheid’ zichzelf direct tegenspreekt…
- Leer het cruciale verschil tussen een feit, zoals een vliegtuigcrash, en een subjectieve interpretatie ervan…
- Begrijp hoe relativisme wordt gebruikt als een strategie om onlogische ideeën te beschermen tegen kritiek…
- Zie waarom logica geen ‘westerse uitvinding’ is, maar een universeel instrument voor helder denken…
- De volgende keer dat iemand zegt ‘dat is slechts jouw interpretatie’, weet je precies welke vraag je moet stellen…
De Fabel van Persoonlijke Waarheid
Relativisme beweert dat iedereen zijn eigen waarheid, zijn eigen logica en zijn eigen realiteit heeft. Dit klinkt heerlijk democratisch en inclusief, totdat je beseft wat dit in de praktijk werkelijk betekent: er bestaat helemaal geen waarheid. De relativist kan geen onderscheid maken tussen feiten en interpretaties. Zij behandelen wiskundige stellingen zoals 2×2=4 en subjectieve voorkeuren zoals ‘ik hou van groen’ als gelijkwaardige, subjectieve meningen. Wanneer iemand zegt zijn eigen logica te hebben, bedoelen ze eigenlijk dat ze hun eigen systeem van associaties en emotionele reacties hebben. Maar logica is geen kwestie van persoonlijke smaak; het is een instrument om beweringen te toetsen op tegenstrijdigheden en je hebt het gewoon fout als je de regels schendt.
Hier wordt het relativisme werkelijk fascinerend in zijn eigen zelfvernietiging. Wanneer een relativist verklaart dat waarheid niet bestaat, kunnen we direct vragen of die uitspraak zelf waar of onwaar is. Als het waar is, dan bestaat de waarheid en hebben we een tegenstrijdigheid. Als het onwaar is, dan zou de relativist moeten stoppen met praten, omdat hij zojuist heeft toegegeven dat zijn centrale bewering fout is. Op dezelfde manier kunnen we, wanneer iemand aankondigt dat alles subjectief is, vragen of dit ook voor zijn eigen uitspraak geldt. Zo ja, dan heeft de uitspraak geen universele betekenis en kunnen we deze simpelweg negeren.
De Logische Val van het Relativisme
Mijn persoonlijke favoriet is wanneer relativisten met het volste vertrouwen beweren dat niets met zekerheid gesteld kan worden. Dit creëert wat filosofen een performatieve tegenspraak noemen: de handeling van het spreken vernietigt de inhoud van wat er wordt gezegd. Relativisme is de enige filosofische positie die zichzelf weerlegt op het moment dat deze wordt uitgesproken. Dit zou ons iets uiterst belangrijks moeten vertellen over de logische levensvatbaarheid ervan. Het is een denkwijze die, als een slang die zijn eigen staart opeet, ten onder gaat aan zijn eigen beweringen.
Relativisten verklaren maar al te graag dat iedereen zijn eigen realiteit heeft. Maar dit is een fundamenteel verkeerd begrip van de relatie tussen waarneming en feiten. Iedere persoon heeft zijn eigen model van de werkelijkheid, zijn eigen kader voor interpretatie en zijn eigen cognitieve beperkingen. Maar modellen kunnen worden getoetst aan feitelijk bewijs en vergeleken op nauwkeurigheid. Wanneer een vliegtuig neerstort, is dat geen interpretatie of een kwestie van perspectief. Het is een meetbare gebeurtenis in de fysieke ruimte en tijd.
Verklarende woordenlijst
- Relativisme: De filosofische opvatting dat waarheid en moraliteit niet absoluut zijn, maar afhankelijk van de persoon, groep of cultuur.
- Performatieve tegenspraak: Een uitspraak die zichzelf tegenspreekt door de handeling van het uitspreken ervan. Bijvoorbeeld: “Ik kan niet praten.”
- Cognitief: Heeft betrekking op het denkproces, zoals waarnemen, redeneren, en onthouden.
- Epistemisch: Verwijst naar kennisleer; de tak van de filosofie die de aard, oorsprong en reikwijdte van kennis onderzoekt.
- Dogmatisme: Het star vasthouden aan opvattingen zonder bereidheid deze te toetsen of te herzien, vaak op basis van autoriteit in plaats van bewijs.
Realiteit versus Interpretatie
Jouw emotionele reactie op een vliegtuigcrash en jouw culturele kader zijn subjectieve elementen. Maar de daadwerkelijke inslag van metaal op de grond volgt de wetten van de natuurkunde, ongeacht iemands mening over de veiligheid van de luchtvaart. De volgende keer dat iemand je vertelt dat iets subjectief is, vraag hem dan om precies te specificeren wat hij bedoelt. Hebben ze het over de feiten zelf of over de menselijke reacties op die feiten? Dit zijn fundamenteel verschillende categorieën die niet samengevoegd kunnen worden zonder een rationeel gesprek onmogelijk te maken.
Nu komen we bij het meest cruciale punt over de rol van relativisme in de hedendaagse cultuur. Het functioneert als een strategie om ideeën te beschermen tegen een logische analyse. Elke bewering, hoe onjuist ook, kan worden verdedigd met de magische zin: ‘dat is slechts jouw interpretatie’. Dit verlegt het gesprek onmiddellijk weg van bewijs en redenering. Relativisme blijft bestaan omdat het de macht dient; het maakt verificatie onmogelijk, doet normen vervagen en beschermt leugens tegen ontmaskering. Het systeem is niet per ongeluk verwarrend, het is zo ontworpen.
Een Schild voor Onlogische Ideeën
Wanneer je erop wijst dat iemand zichzelf tegenspreekt, antwoordt de relativist dat tegenspraak een westers concept is. Wanneer je aantoont dat hun aanpak geen meetbare resultaten oplevert, beweren ze dat effectiviteit subjectief is. Wanneer je manipulatief gedrag herkent, houden ze vol dat dit slechts jouw interpretatie is. Relativisme maakt het onmogelijk om te zeggen: ‘dit is onjuist’, ‘dit bevat logische fouten’, of ‘dit is in tegenspraak met het bewijs’. Elke poging tot verificatie wordt geblokkeerd door een beroep op persoonlijke waarheid.
Relativisme heeft zich diep genesteld in de hedendaagse cultuur en creëert zo een kader om intellectuele verantwoordelijkheid te ontlopen. In een therapeutische context klinkt ‘we oordelen niet, we accepteren’ medelevend, maar het leidt vaak tot een onvermogen om onderscheid te maken tussen gezonde en destructieve gedragspatronen. Mediaorganisaties presenteren kwesties vaak alsof de waarheid ergens in het midden ligt. Maar als de ene persoon beweert dat de buitentemperatuur 21 graden Celsius is en een ander volhoudt dat het -1 graad is, dan is de werkelijke temperatuur niet 10 graden, alleen omdat we een middelpunt hebben gevonden.
Relativisme in de Praktijk
Neem de bewering dat logica een westerse uitvinding is, wat een compleet onbegrip toont van wat logica werkelijk is. Logica wordt niet uitgevonden; het wordt ontdekt door de analyse van geldige redeneerpatronen. Logische principes werken onafhankelijk van culturele contexten, net als wiskundige wetten. Wanneer iemand volhoudt dat iedereen zijn eigen 2×2 heeft, verwarren ze rekenkunde met numerieke relaties. Je kunt het concept op verschillende manieren uitdrukken, maar de uitkomst blijft binnen elk consistent systeem logisch bepaald.
De uitspraak ‘dat is slechts jouw interpretatie’ wordt ingezet wanneer iemand de confrontatie met feitelijke beweringen wil vermijden. Maar interpretatie en meting zijn verschillende cognitieve activiteiten. Wanneer een thermometer 37 graden Celsius aangeeft, is dat een meting gebaseerd op natuurkundige eigenschappen. Wanneer je besluit dat dit duidt op gezondheid of ziekte, is dat een interpretatie gebaseerd op medische kennis en context. Het een is een feit, het ander een duiding van dat feit.
Het Alternatief voor Intellectuele Overgave
Het alternatief voor relativisme is geen dogmatisme of autoritair denken. Het is logische verificatie en een redenering die gebaseerd is op bewijs. In plaats van te roepen dat alles even geldig is, kunnen we criteria ontwikkelen om onderscheid te maken tussen beweringen die getest kunnen worden en beweringen die dat niet kunnen. Logica is geen aanval op creativiteit; het biedt navigatiemiddelen om door complexe landschappen van informatie te bewegen en onderscheid te maken tussen uitspraken die overeenkomen met de meetbare werkelijkheid en uitspraken die persoonlijke voorkeuren weerspiegelen.
Wanneer iemand een feitelijke bewering doet, helpt logica ons te bepalen of die bewering geverifieerd kan worden, welk bewijs deze zou ondersteunen of weerleggen, en hoe deze zich verhoudt tot andere vastgestelde kennis. Waarheid is de overeenstemming tussen uitspraken en meetbare omstandigheden. Waarheid is structureel, niet democratisch. Het trekt zich niets aan van stemmen of gevoelens. Als je beweert dat er een appel op tafel ligt terwijl er eigenlijk een sinaasappel ligt, dan uit je geen ander cultureel perspectief; je hebt het simpelweg bij het verkeerde eind, een fout die door directe waarneming kan worden gecorrigeerd.
Waarheid is Geen Kwestie van Mening
Relativisme presenteert zichzelf als tolerantie, maar het is in feite een intellectuele overgave, vermomd als wijsheid. Het maakt een serieus gesprek onmogelijk door de gedeelde normen te elimineren die nodig zijn om beweringen te evalueren. De volgende keer dat iemand je vertelt dat iedereen zijn eigen waarheid heeft, vraag dan of dit ook geldt voor die bewering zelf en kijk hoe snel ze een uitweg zoeken uit hun eigen logische valkuil. De echte waarheid is simpel: of je hebt bewijs en logische argumenten, of je hebt die niet. Al het andere is een poging om het harde werk van echt nadenken te vermijden.
Praktische casestudy
De sluier is eerbied, geen onderdrukking
Setting: Layla en Daan zitten na een les over symboliek in religies met elkaar te praten. Het ging over hoofddoeken, kledingvoorschriften en vrijheid.
Daan: Ik weet dat het gevoelig ligt, maar ik blijf moeite hebben met die hoofddoek. Voor mij blijft het een symbool van onderdrukking. Alsof vrouwen zichzelf moeten verbergen om respect te krijgen.
Layla: Dat is precies waar jij het mis hebt. De sluier ís geen onderdrukking. In mijn traditie staat het voor zuiverheid, zelfrespect en eerbied — ook richting de man. En ja, voor exclusiviteit binnen een huwelijk. Dat is niet iets negatiefs. Dat is iets krachtigs.
Daan: Maar dan zeg je eigenlijk dat je jezelf afschermt voor de buitenwereld omwille van je toekomstige man?
Layla: Nee — ik zeg dat ik mijn waardigheid bewaak. Dat mijn lichaam niet voor publieke consumptie is. En dat ik mijn toewijding niet zomaar verspil. Dat is geen onderwerping, dat is richting. Dat is bewust gekozen grensbewaking, uit respect. Voor mezelf, mijn geloof, en de man met wie ik mijn leven deel.
Daan: Maar is dat dan vrijheid? Als je gedrag gestuurd wordt door hoe je geacht wordt je te gedragen?
Layla: Dat is jouw definitie van vrijheid. Doen wat je wilt, zeggen wat je voelt, laten zien wat je bedenkt. In mijn beleving is vrijheid juist: kiezen voor een hogere standaard. Niet leven op impulsen, maar op principes. En die principes zijn niet door mannen opgelegd — die zijn door God geopenbaard.
Daan: Ik hoor je. En ik denk dat ik besef wat ik fout doe. Ik projecteer mijn waarden erop. Autonomie, zichtbaarheid, individuele expressie… alsof dat universeel zou zijn.
Layla: Precies. En ondertussen negeer je wat die sluier voor mij betekent. Niet angst. Niet schaamte. Maar eer, rust, orde. En ja: exclusiviteit. Want waarom zou ik me aan iedereen moeten tonen?
Daan: Ik geef toe, ik dacht dat ik rationeel keek. Maar eigenlijk kijk ik westers. Mijn oordeel is geen objectieve waarheid — het is een maatstaf. En die past niet overal.
Layla: We hoeven het niet eens te zijn over alles. Maar zolang jij denkt dat ik onderdrukt ben omdat ik iets doe wat jij niet zou doen, zie je me niet echt. Je ziet een projectie binnen het kader van je eigen overtuigingen
Daan: Dat is hard, maar waar. En eerlijk gezegd — dit gesprek leert me meer dan het hele college.
Van Gelijk Hebben naar Begrijpen: Een Handleiding in 5 Stappen
1. Start met een Gedeelde Feitelijke Basis
Voordat je een interpretatie of mening bespreekt, probeer eerst vast te stellen over welke feiten jullie het eens zijn. Dit creëert een gemeenschappelijke grond.
-
Hoe pas je dit toe? In een discussie over klimaatverandering zou je kunnen beginnen met: “Kunnen we het erover eens zijn dat de gemiddelde temperatuur op aarde volgens metingen van NASA en ESA is gestegen? Zo ja, dan kunnen we daarna praten over wat volgens ons de oorzaken en de beste oplossingen zijn.”
-
Koppeling met het artikel: Dit is het directe antwoord op het vliegtuigcrash-voorbeeld. Het feit is de crash (de meetbare gebeurtenis). De interpretatie is wat het betekent. Door deze twee te scheiden, voorkom je dat het gesprek vastloopt.
2. Verleg de Focus van ‘Wat’ naar ‘Waarom’
In het gesprek tussen Daan en Layla leert Daan niets zolang hij focust op wat Layla doet (een hoofddoek dragen). Het gesprek wordt pas productief als hij begrijpt waarom ze het doet (haar onderliggende waarden van eerbied, waardigheid en keuze).
-
Hoe pas je dit toe? Stel open, nieuwsgierige vragen in plaats van aanvallende vragen.
-
Niet: “Hoe kun je dat nou geloven?”
-
Maar: “Kun je me helpen begrijpen hoe je tot die conclusie bent gekomen?” of “Welke ervaringen hebben jouw kijk hierop gevormd?”
-
-
Koppeling met het artikel: Dit is de constructieve manier om om te gaan met “verschillende realiteiten”. Je erkent dat de ander een ander model van de werkelijkheid heeft en probeert dat model te begrijpen, in plaats van het direct af te wijzen.
3. Gebruik de ‘Steel Man’-techniek
Dit is het tegenovergestelde van een ‘stroman’-argument (waarbij je het argument van de ander zwakker voorstelt om het makkelijk aan te vallen). Bij de ‘steel man’-techniek verwoord je het standpunt van de ander zo sterk en overtuigend mogelijk, misschien zelfs beter dan zij het zelf deden. Pas daarna kom je met je eigen visie.
-
Hoe pas je dit toe? “Dus als ik het goed begrijp, zeg je dat vrijheid niet gaat om het ontbreken van regels, maar juist om de bewuste keuze om volgens principes te leven die je als waardevol beschouwt. En dat die structuur juist een hogere vorm van vrijheid biedt. Klopt dat?” Als de ander “ja” zegt, heb je echt geluisterd en kun je vanaf dat punt van wederzijds begrip verder praten.
-
Koppeling met het artikel: Dit voorkomt de valkuil van “dat is slechts jouw interpretatie”. Door de interpretatie van de ander eerst te valideren en serieus te nemen, wordt de weg vrijgemaakt voor een rationele discussie in plaats van een defensieve reactie.
4. Definieer Belangrijke Termen
Daan en Layla gebruiken allebei het woord “vrijheid”, maar bedoelen er iets totaal anders mee. Veel conflicten ontstaan door een verschil in definities.
-
Hoe pas je dit toe? Als een gesprek over een abstract concept gaat (zoals ‘rechtvaardigheid’, ‘succes’ of ‘veiligheid’), vraag dan: “Wat bedoel jij precies als je het over ‘vrijheid’ hebt?” Door dit te doen, ontdek je vaak dat de kern van het meningsverschil niet in de conclusie zit, maar in de definitie van de gebruikte woorden.
-
Koppeling met het artikel: Dit is een praktisch hulpmiddel om te voorkomen dat logica wordt afgedaan als ‘subjectief’. Logica werkt alleen binnen een systeem met helder gedefinieerde termen. Door termen te verhelderen, creëer je een gedeeld logisch speelveld.
5. Beoefen Intellectuele Bescheidenheid
Dit is misschien wel de belangrijkste. Het is de erkenning dat je eigen model van de werkelijkheid, hoe goed onderbouwd ook, onvolledig kan zijn en blinde vlekken heeft. Daan toont dit aan het einde van het gesprek.
-
Hoe pas je dit toe? Gebruik zinnen als:
-
“Dit is hoe ik er nu naar kijk, maar ik sta open voor andere perspectieven.”
-
“Wat zou ik over het hoofd kunnen zien?”
-
“Op basis van mijn ervaring zie ik het zo, maar jouw ervaring is anders. Kun je daar meer over vertellen?”
-
-
Koppeling met het artikel: Dit is het ware alternatief voor dogmatisme. Het artikel stelt dat het alternatief voor relativisme geen starre zekerheid is, maar “logische verificatie en redenering gebaseerd op bewijs”. Intellectuele bescheidenheid is de houding die je in staat stelt om open te staan voor nieuw bewijs en betere redeneringen.
Samengevat: de positieve boodschap is niet om op te geven in de zoektocht naar waarheid, maar om die zoektocht samen met anderen aan te gaan met de juiste gereedschappen: een gedeelde feitelijke basis, oprechte nieuwsgierigheid, intellectuele eerlijkheid en bescheidenheid.
Gerelateerde artikelen
Veelgestelde vragen
Wat is relativisme?
Relativisme is het idee dat waarheid, kennis en moraliteit subjectief zijn en afhankelijk van individuele, culturele of historische contexten. Het stelt dat er geen absolute of universele waarheden bestaan. Deze filosofie kan leiden tot verwarring tussen feiten en persoonlijke interpretaties.
Waarom wordt relativisme bekritiseerd?
Relativisme wordt bekritiseerd omdat het leidt tot inconsistenties en intellectuele verlamming, waarbij elke bewering even geldig wordt geacht, ongeacht bewijs of logica. Het ondermijnt de mogelijkheid tot serieuze discussies en het nastreven van objectieve waarheid. Daarbij beschermt het onlogische ideeën.
Wat is het alternatief voor relativisme?
Het alternatief voor relativisme is een benadering die gebaseerd is op logische verificatie en redenering ondersteund door bewijs. Het omvat het ontwikkelen van criteria om onderscheid te maken tussen testbare beweringen en persoonlijke voorkeuren. Dit helpt om feitelijke kennis te onderscheiden van subjectieve meningen.
Ontvang je gratis exemplaar van Wie Ben Jij? en krijg inzichten en updates die je helpen bij je persoonlijke groei.
"Antwoorden op de belangrijkste vraag die je jezelf kunt stellen, vanuit een spiritueel filosofisch perspectief."
