Puberteit Is Niet Het Probleem, Puberteit Is De Oplossing: Lessen Uit Mismanagement Van Genderdysforie

In de huidige discussies rond genderdysforie bij kinderen en jongeren wordt de puberteit vaak neergezet als een dreigende crisis, een biologisch proces dat moet worden afgeremd met medische middelen om psychische pijn te vermijden.

Puberteitsremmers (GnRH-analogen) worden daarbij gepresenteerd als een zogenoemde ‘pauzeknop’, een neutrale ingreep die tijd zou geven. In werkelijkheid is de puberteit geen aandoening die behandeld moet worden, maar een fundamentele en vormende fase die juist een belangrijke rol kan spelen in het vinden van stabiliteit.

Wanneer we dit proces gaan onderdrukken, nemen we jongeren de kans af om door te groeien in hun lichamelijke, psychologische en sociale ontwikkeling. Juist in deze fase wordt een basis gelegd voor zelfbeeld, seksualiteit en volwassen identiteit.

De puberteit vormt daarmee een natuurlijk traject naar volwassenheid. In dit artikel wordt uiteengezet waarom het beschermen van dit proces, in lijn met het recht op een open toekomst, de meest zorgvuldige en ethische benadering is voor jongeren die worstelen met hun genderidentiteit.

Het ‘Gender-Affirming’ Model en het Recht op een Open Toekomst

Het huidige debat wordt sterk beïnvloed door het zogenoemde ‘gender-affirming’ zorgmodel. Dit model vertrekt vanuit de gedachte dat er een diepgevoelde, aangeboren genderidentiteit bestaat en dat de taak van ouders en zorgverleners vooral ligt in het bevestigen daarvan. Medische ingrepen worden hierbij gepresenteerd als logische vervolgstap om het lichaam zoveel mogelijk te laten aansluiten bij de ervaren identiteit.

De Belofte van Zelfbeschikking en de Grenzen van de Adolescentie

Aanhangers van dit model benadrukken het zelfbeschikkingsrecht van jongeren. Zij stellen dat niemand beter dan het kind zelf kan bepalen wie hij of zij is. Tegelijkertijd schuurt dit uitgangspunt met het ethische principe van het recht op een open toekomst, zoals beschreven door filosoof Joel Feinberg. Dit principe vraagt om voorzichtigheid bij beslissingen die de mogelijkheden van een kind later onherroepelijk beperken. Behandelingen die vruchtbaarheid of seksuele ontwikkeling definitief uitsluiten, nemen keuzes weg die in volwassenheid pas volledig te overzien zijn.

De adolescentie is een fase vol uitersten. Jongeren beschikken vaak over een sterk en vitaal lichaam, maar vertonen ook impulsief gedrag, emotionele pieken en vergissingen in risicobeoordeling. De prefrontale cortex — het hersengebied dat zorgt voor langetermijnplanning en het afwegen van consequenties — is pas ruim in de twintig volledig ontwikkeld. Van een elf- of twaalfjarige verwachten dat zij instemmen met een medische ingreep die levenslange invloed heeft op vruchtbaarheid en seksualiteit, is vragen om een keuze die ze feitelijk nog niet kunnen overzien.

De Mythe van Reversibiliteit en de Medische Cascade

Een van de centrale claims rondom puberteitsremmers is dat de effecten volledig omkeerbaar zouden zijn. Dit geeft ouders en jongeren het idee dat de behandeling zonder blijvende gevolgen stopgezet kan worden. De werkelijkheid blijkt minder geruststellend.

Meer dan een ‘Pauzeknop’

Hoewel de hormonale onderdrukking in theorie tijdelijk kan worden opgeheven, functioneert de behandeling in de praktijk zelden als neutrale onderbreking. Voor de meeste jongeren is het de eerste stap in een medische cascade die bijna automatisch leidt tot verdere, permanente ingrepen. Uit onderzoek blijkt dat het merendeel van de kinderen die starten met puberteitsremmers uiteindelijk doorgaat met cross-sekshormonen. Artsen vergelijken dit traject zelf met een trein die eenmaal vertrokken nauwelijks nog van spoor verandert.

Het Vastzetten van Genderdysforie

Een tweede zorgpunt is dat het blokkeren van de puberteit de genderdysforie juist kan bestendigen. In de periode voordat het ‘affirming’ model dominant werd, lieten onderzoeken hoge percentages desistentie zien: een groot deel van de kinderen met genderdysforie (61–98%) vond tijdens de puberteit alsnog een weg naar acceptatie van het eigen lichaam. De hormonale en lichamelijke veranderingen van die levensfase spelen hierbij een doorslaggevende rol. Wanneer dit proces wordt stilgezet, blijft een jongere hangen in een kinderlijke staat waarin lichaam en identiteit elkaar nauwelijks kunnen ontmoeten.

Een Kritische Blik op de Risico’s en Baten

Wanneer de mogelijke voordelen — het tijdelijk verlichten van psychisch leed — worden afgezet tegen de risico’s, ontstaat een zorgwekkend beeld. De onderbouwing voor de baten is zwak, terwijl aanwijzingen voor blijvende schade zich steeds verder opstapelen.

Onzekere Baten en Tastbare Risico’s

Gezondheidsinstanties zoals het Britse NICE (National Institute for Health and Care Excellence) kwamen in systematische literatuurreviews tot de conclusie dat het bewijs voor de effectiviteit van puberteitsremmers van “zeer lage kwaliteit” is. Er bestaat geen overtuigend bewijs dat ze de psychische gezondheid op lange termijn verbeteren of genderdysforie verminderen.

Tegelijkertijd zijn de risico’s concreet en ernstig:

• Hersenontwikkeling: de puberteit is een cruciale fase voor de herstructurering van de hersenen. Het afremmen van de natuurlijke hormoonpieken kan de cognitieve en emotionele rijping verstoren. Dieronderzoek wijst op blijvende effecten op het ruimtelijk geheugen.

• Botdichtheid: in deze levensfase wordt een groot deel van de piekbotmassa opgebouwd. Jongeren die puberteitsremmers gebruiken, missen deze opbouw, wat het risico op osteoporose en botbreuken later in het leven aanzienlijk vergroot.

• Vruchtbaarheid en seksualiteit: kinderen die al vroeg (Tanner-stadium 2) met remmers starten en vervolgens direct doorgaan met cross-sekshormonen, verliezen de mogelijkheid tot natuurlijke vruchtbaarheid. De geslachtsklieren ontwikkelen zich nooit tot het stadium waarin eicellen of zaadcellen gevormd kunnen worden. Daarnaast zijn er toenemende zorgen over blijvende beperkingen in seksueel genot en het vermogen tot orgasme, wat een van de meest fundamentele menselijke ervaringen wegneemt.

Internationaal Keerpunt: Een Groeiende Oproep tot Voorzichtigheid

Waar in de Verenigde Staten organisaties zoals WPATH het ‘affirming’ model verder hebben omarmd, hebben diverse Europese landen gekozen voor terughoudendheid. Na kritische evaluatie van het beschikbare bewijs is de koers daar zichtbaar veranderd.

Nederland: Van Pionier tot Heroverweging?

Nederland geldt als de geboorteplaats van het “Dutch Protocol”, het eerste gestructureerde behandeltraject voor jongeren met genderdysforie. Toch komen juist hieruit studies naar voren die de onzekerheden en complexiteit zichtbaar maken. Nederlandse onderzoekers hebben uitgebreid beschreven hoe artsen en ouders twijfelen of een kind werkelijk de levenslange consequenties van deze behandeling kan overzien, vooral als het gaat om vruchtbaarheid. Die kritische reflectie vanuit het land waar de aanpak ooit werd ontwikkeld, is een duidelijk signaal dat de aanvankelijke zekerheden onder druk staan.

Europa Kiest een Andere Weg

Een reeks Europese landen heeft de afgelopen jaren gekozen voor een koerswijziging. De nadruk verschuift van medische ingrepen naar psychologische zorg en begeleiding:

• Engeland: na de ingrijpende Cass Review worden puberteitsremmers niet langer standaard voorgeschreven en alleen nog binnen onderzoeksverband verstrekt. De focus ligt nu op een brede benadering die ook oog heeft voor veelvoorkomende co-morbiditeit zoals autisme en depressie.

• Zweden: de Zweedse Raad voor de Volksgezondheid stelde in 2022 dat de risico’s de mogelijke voordelen op dit moment overtreffen en heeft het gebruik van puberteitsremmers daarom sterk beperkt.

• Finland: bestempelde de toepassing van puberteitsremmers als een “experimentele praktijk” en stelt psychotherapie voorop als eerste behandeloptie.

• Frankrijk, Noorwegen en Denemarken: ook hier hebben medische academies en gezondheidsautoriteiten opgeroepen tot grote voorzichtigheid. In plaats van snelle medicalisering wordt gekozen voor nadruk op therapeutische ondersteuning.

De Mythe van de ‘Tragische Keuze’: Zelfmoord en Medische Noodzaak

Een van de zwaarstwegende argumenten voor snelle medische interventie is de dreiging van zelfmoord. Ouders krijgen regelmatig te horen dat hun kind óf een transgender traject moet volgen óf het risico loopt zichzelf van het leven te beroven. Deze boodschap creëert paniek en wordt vaak neergezet als een zogenoemd “tragisch compromis”.

Die voorstelling van zaken is misleidend. Jongeren met genderdysforie hebben inderdaad een hoger risico op suïcidale gedachten, maar er is geen overtuigend bewijs dat puberteitsremmers dit risico verkleinen. Een grootschalig, landelijk onderzoek uit Finland liet geen afname van suïcidaliteit zien bij medische transitie. Hoewel de cijfers rondom zelfdoding verdrietig en boven het gemiddelde liggen, zijn de absolute aantallen gelukkig laag.

Wanneer alle problemen van een jongere uitsluitend worden toegeschreven aan gender, raken andere oorzaken van hun psychisch leed — zoals depressie, trauma, autisme of spanningen binnen het gezin — gemakkelijk uit beeld. Voor dergelijke problematiek bestaat wel degelijk evidence-based behandeling, iets wat voor genderdysforie met puberteitsremmers ontbreekt.

Conclusie: De Puberteit als Oplossing

Het is nodig het perspectief te herzien. De puberteit is geen medisch noodgeval, maar een doelgericht, natuurlijk proces dat een kind begeleidt naar volwassenheid. Het is de fase waarin hersenen verder rijpen, het lichaam zijn volwassen vorm bereikt en de psyche wordt uitgedaagd om identiteit, seksualiteit en lichamelijkheid samen te brengen tot een geheel.

Wanneer dit proces wordt onderbroken met zware medicatie waarvan de langetermijneffecten onzeker zijn en de risico’s duidelijk, spelen we met de toekomst van een jongere. Deuren worden voorgoed gesloten, terwijl juist in deze fase vaak de natuurlijke ruimte ontstaat om tot innerlijke verzoening te komen.

Een zorgvuldige en ethische benadering vraagt om het zien van de puberteit als bondgenoot. Dat betekent prioriteit geven aan psychologische begeleiding, aandacht voor eventuele bijkomende aandoeningen en een veilige omgeving waarin jongeren de kans krijgen te groeien en te rijpen. Puberteit is niet het probleem, puberteit is de oplossing!

Geraadpleegde Bronnen:

• Puberty Suppression for Pediatric Gender Dysphoria and the Child’s Right to an Open Future

• Jorgensen, S. C. J., Athéa, N., & Masson, C. (2024). Puberty Suppression for Pediatric Gender Dysphoria and the Child’s Right to an Open Future. Journal of Sex & Marital Therapy, 1–25. PMCID: PMC11106199, PMID: 38565790.

• The Cass Review: Final Report. (2024). Onafhankelijke review in opdracht van NHS England. Geraadpleegd op https://cass.independent-review.uk/

• National Institute for Health and Care Excellence (NICE). (2020). Evidence review: Gonadotrophin releasing hormone analogues for children and adolescents with gender dysphoria. Geraadpleegd op https://www.nice.org.uk/

• Ristori, J., & Steensma, T. D. (2016). Gender dysphoria in childhood. International Review of Psychiatry, 28(1), 13–20.

• Ruuska, T., Kaltiala, R., Kärnä, A., Tuisku, K., & Suomalainen, L. (2024). All-cause and suicide mortality in a nationwide cohort of individuals referred to gender identity services in Finland in 1996–2019. BMJ Mental Health, 27(1).

• Vrouenraets, L. J. J. J., de Vries, A. L. C., de Vries, E., van der Miesen, A. I. R., & Wensing-Kruger, A. (2023). ‘It is a life-altering decision’: clinicians’ and parents’ perspectives on the process of medical decision-making for puberty suppression in gender-dysphoric adolescents. Journal of Medical Ethics.

Gerelateerde artikelen

Feminisering Als Machtsverschuiving – Is Onze Cultuur Te Vrouwelijk Geworden? – Helen Andrews

100 Inzichten Over Dromen Die Je Kijk Op Slaap Voorgoed Veranderen

‘Het is lichaamseigen, dus veilig’ — klopt dat écht bij GHB?

Between The Clouds

Als je bent afgewezen, lees dit..

Veelgestelde vragen

Wat wordt bedoeld met puberteitsremmers?

Puberteitsremmers zijn geneesmiddelen die de natuurlijke hormoonproductie tijdelijk onderdrukken. Ze worden ingezet om de lichamelijke veranderingen van de puberteit stil te zetten, vaak in de context van genderdysforie.

Zijn de effecten van puberteitsremmers volledig omkeerbaar?

Hoewel de hormonale onderdrukking in principe kan worden opgeheven, wijzen onderzoeken en praktijkervaringen erop dat de gevolgen voor botdichtheid, hersenontwikkeling en vruchtbaarheid blijvend kunnen zijn. Het label “volledig omkeerbaar” is daarom misleidend.

Welke risico’s brengen puberteitsremmers met zich mee?

Bekende risico’s zijn verminderde botopbouw, mogelijke verstoring van cognitieve ontwikkeling, blijvende onvruchtbaarheid bij vroege start en beperkingen in seksuele functies. Deze risico’s zijn door meerdere internationale gezondheidsinstanties benoemd.

Helpen puberteitsremmers bij het verminderen van suïcidaliteit?

Er is geen overtuigend bewijs dat puberteitsremmers suïcidale gedachten of zelfdoding verminderen. Onderzoeken, waaronder een grootschalige Finse cohortstudie, laten geen aantoonbare daling zien van suïcidaliteit na medische transitie.

Welke alternatieve vormen van ondersteuning zijn er voor jongeren met genderdysforie?

Psychologische begeleiding, therapie gericht op onderliggende problematiek zoals trauma of depressie, en het bieden van een veilige, ondersteunende omgeving worden internationaal steeds vaker als eerste stap naar voren geschoven in plaats van snelle medische ingrepen.