Glyfosaat en kanker: nieuwe studies ontketenen politieke en maatschappelijke schokgolf – [GROOT DOSSIER JUNI 2025]

Nieuwe inzichten over de kankerverwekking van glyfosaat

Een omvangrijk en internationaal gecoördineerd onderzoek heeft voor het eerst ondubbelzinnig laten zien dat langdurige blootstelling aan glyfosaat kanker veroorzaakt. In een tweejarige studie met ratten werden bij zelfs lage doses significante toenames van tumoren vastgesteld — waaronder vormen als leukemie, huid- en leverkanker. Volgens de betrokken wetenschappers gaat het om “hard wetenschappelijk bewijs” dat glyfosaat een kankerrisico vormt dat niet langer genegeerd kan worden (bron: Zembla).

De timing van deze bevindingen is opvallend: eind 2023 besloot de Europese Unie de toelating van glyfosaat nog met tien jaar te verlengen, op basis van bestaande veiligheidsanalyses. Destijds concludeerden autoriteiten als EFSA en ECHA dat veilig gebruik van glyfosaat mogelijk was en dat er geen overtuigend bewijs bestond voor ernstige gezondheidsrisico’s. Die inschatting is nu onder druk komen te staan (bron: Nieuwe Oogst).

De nieuwe studie staat haaks op eerdere beoordelingen. Ze toont aan dat kanker al kan ontstaan bij doseringen die tot voor kort als “veilig” golden. Volgens de Europese pesticidenwetgeving mogen werkzame stoffen die kanker veroorzaken in principe niet worden goedgekeurd. Als deze resultaten standhouden, zou glyfosaat niet langer aan de Europese veiligheidsnormen voldoen.

Er is ruimte in de wet om een toelating tussentijds te herzien wanneer er nieuwe risico’s aan het licht komen. Brussel volgt de kwestie dan ook nauwgezet. In Nederland heeft het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen (Ctgb) inmiddels laten weten dat een herbeoordeling is gestart. De verwachting is dat Europese instanties het dossier opnieuw zullen openen en dat een heroverweging van het gebruik van glyfosaat op de agenda komt.

EU-wetgeving onder druk door nieuw bewijs

De nieuwe studie raakt rechtstreeks aan de kern van de Europese besluitvorming. Ze toont aan dat langdurige blootstelling aan glyfosaat al bij doses die tot voor kort als “veilig” golden, kan leiden tot kanker. Daarmee komt het middel mogelijk niet langer in aanmerking voor toelating onder de bestaande EU-pesticidenwetgeving. Die stelt namelijk dat stoffen die kanker veroorzaken in principe niet meer gebruikt mogen worden. Juist deze botsing tussen oud beleid en nieuw bewijs maakt de situatie zo precair.

De Europese Commissie heeft de bevoegdheid om een toelating tussentijds te herzien of zelfs in te trekken bij nieuwe risico-inzichten. En precies dat gebeurt nu: Europese instanties laten weten het glyfosaatdossier opnieuw te zullen openen (bron). Deskundigen, waaronder toxicoloog Paul Scheepers, stellen dat het wetenschappelijke bewijs dermate urgent is dat een versnelde beoordeling onvermijdelijk lijkt.

Het Nederlandse standpunt wankelt

Bij de stemming in 2023 onthield Nederland zich van een oordeel, ondanks een breed Kamerverzoek om tégen verlenging te stemmen. Minister Adema koos voor een compromis: enerzijds wilde hij rekening houden met de positieve risicobeoordelingen van instanties als EFSA en Ctgb, anderzijds erkende hij de maatschappelijke zorgen over mogelijke gezondheidsrisico’s. Die tussenpositie lijkt nu onder toenemende druk te staan.

In reactie op de nieuwe wetenschappelijke bevindingen gaf het ministerie van Landbouw het Ctgb opdracht om een versnelde herbeoordeling uit te voeren. De toxicologen van het Ctgb zijn inmiddels begonnen met het analyseren van de onderzoeksresultaten. Een woordvoerder bevestigde dat binnen enkele weken een openbaar rapport wordt verwacht (bron). Dit kan gevolgen hebben voor zowel het Nederlandse beleid als de verdere besluitvorming op EU-niveau.

Voorzorgsbeginsel en verscherpt beleid in Nederland

In Nederland geldt het voorzorgsbeginsel: bij serieuze aanwijzingen voor gevaar moet er preventief worden opgetreden, ook als het wetenschappelijke bewijs nog in ontwikkeling is. Al vóór deze studie liet de regering via het RIVM aanvullend onderzoek doen naar het verband tussen glyfosaat en Parkinson. Minister Adema verklaarde destijds dat, als glyfosaat ernstige ziekten veroorzaakt, het middel zo snel mogelijk uit de handel gehaald moet worden — “ook in het belang van de boeren”. Met het nieuwe bewijs lijkt dat moment nu gekomen.

Daarom ligt het in de lijn der verwachting dat Nederland zich bij een hernieuwd EU-debat zal uitspreken voor een verbod of forse beperking van glyfosaatgebruik.

Maatregelen in voorbereiding

• Wetenschappelijke herbeoordeling: Het Ctgb en EFSA analyseren momenteel de nieuwe data. Als zij het kankerrisico bevestigen, is een intrekking van de toelating waarschijnlijk. LTO Nederland benadrukt dat “wetenschappelijke inzichten leidend moeten zijn”.
• Versneld EU-verbodsproces: Op grond van artikel 21 van de pesticidenverordening kan de Europese Commissie een tussentijdse herroeping starten bij ernstige nieuwe risico’s. Glyfosaat wordt aangemerkt als mogelijk categorie 1B carcinogeen — wat volgens de EU-cut-off criteria tot afkeuring zou moeten leiden.
• Nationale beperkingen: Hoewel een landelijk verbod juridisch moeilijk is zolang de EU-toelating geldt, kunnen lidstaten wél strengere voorwaarden stellen. In Nederland is glyfosaat al verboden op verhardingen en in siertuinen. Sommige gemeenten verbieden het gebruik via pachtvoorwaarden; andere landen, zoals Duitsland, hebben uitfasering aangekondigd.

Reacties van boerenorganisaties, lobby’s en milieuorganisaties

De publicatie van het nieuwe bewijs heeft tot een breed scala aan reacties geleid:

• LTO Nederland: De grootste boerenbelangenbehartiger noemt de studie zorgwekkend en pleit voor onafhankelijke toetsing door het Ctgb en EFSA. Als het kankerrisico wordt bevestigd, stelt LTO dat de toelating direct moet worden ingetrokken. Volksgezondheid staat voorop. Tegelijk waarschuwt de organisatie voor overhaaste beslissingen vóórdat officiële instanties hun oordeel vellen. De veelgebruikte onkruidverdelger is economisch belangrijk, maar LTO’s boodschap is helder: gezondheid gaat boven gewin.

• Landbouwlobby en industrie (Bayer/Monsanto): De fabrikant Bayer (eigenaar van Monsanto, producent van Roundup) blijft ondanks alles volhouden dat glyfosaat veilig is. Het bedrijf stelt dat er “geen bewijs” is dat hun herbicide kankerverwekkend is en wijst op de “overgrote meerderheid van wetenschappelijk onderzoek” die dat zou ondersteunen. Bayer reageerde defensief op de nieuwe studie: in een verklaring beschuldigde het concern het Ramazzini Instituut (dat het onderzoek leidde) van een “lange geschiedenis van misleidende beweringen” over productveiligheid. Bayer benadrukt dat de Amerikaanse EPA eerdere Ramazzini-onderzoeken niet accepteerde wegens gebrekkige kwaliteit, en dat ook EFSA ontevreden zou zijn over de transparantie van dat instituut. Met andere woorden, de industrie probeert de nieuwe bevindingen te discrediteren en het debat te verschuiven naar een vermeend gebrek aan betrouwbaarheid van de onderzoekers. Verder blijft Bayer wereldwijd juridische en PR-strategieën hanteren om zijn vlaggenschipproduct te beschermen. Zo heeft de CEO gedreigd de verkoop van glyfosaat in de VS te staken als de claimzaken niet stoppen, en zelfs een faillissementsprocedure van de Monsanto-divisie wordt niet uitgesloten. Dit onderstreept hoe zwaar de kwestie weegt voor de fabrikant. Ook internationale agrochemische lobby’s zullen naar verwachting met klem benadrukken dat regelgevende instanties (EFSA, ECHA) glyfosaat recent veilig hebben bevonden, en zullen pleiten voor “evidence-based” (volgens henzelf bestaande evidence) beleid in plaats van toegeven aan publieke druk. Desondanks raakt de industrie in het defensief: Bayer heeft al miljarden moeten uitkeren in de VS en gaf zelfs aan een einde aan de productie van glyfosaat niet uit te sluiten als de situatie onhoudbaar wordt.

• Milieu- en gezondheidsorganisaties: Milieugroepen reageren opgetogen maar ook fel strijdvaardig op het nieuwe bewijs. Organisaties als Greenpeace, Milieudefensie, Foodwatch en het internationale “Ban Glyphosate”-coalitie voelen zich gesterkt in hun jarenlange oproep tot een verbod. Pesticide Action Network Europe (PAN Europe) noemde de studie “alarmerend” en bewijs dat de EU-beoordeling faalde. PAN-Europe wijst erop dat deze onafhankelijke, peer-reviewed publicatie “alle excuses voor inactie wegneemt” – glyfosaat voldoet duidelijk niet aan de veiligheidsvereisten van de EU-wetgeving. Ze hekelen dat dit cruciale bewijs tijdens de recente herautorisatie door de Europese Commissie is genegeerd, ondanks vroege waarschuwingen in 2023. PAN en andere NGO’s roepen de autoriteiten op om per direct de toelating in te trekken. “Europa’s burgers verdienen betere gezondheidsbescherming, geen systeem dat buigt voor industriepressie,” aldus PAN-Europe’s hoofd wetenschap Angeliki Lysimachou. Nederlandse milieuorganisaties delen dit sentiment. De coalitie “Ban Glyphosate” (een samenwerking van >30 organisaties) noemde de eerdere verlenging “een ontkenning van de wetenschap” en is nu vastbesloten via zowel politiek als de rechter glyfosaat van de markt te krijgen. Greenpeace benadrukt dat al sinds de IARC-classificatie van 2015 het voorzorgsbeginsel gehanteerd had moeten worden, gezien blootstelling aan glyfosaat wijdverbreid en onontkoombaar is. Milieudefensie en anderen voeren tevens de druk op om versneld werk te maken van alternatieven voor boeren, zodat een verbod haalbaar is zonder de voedselproductie in gevaar te brengen. Kortom, milieu-NGO’s zien de nieuwe studie als doorbraak en versterken hun lobby richting een totaalverbod op glyfosaat.

• Politieke partijen: In de politiek levert de kwestie scherpe scheidslijnen op. Progressieve en groene partijen hebben het nieuws aangegrepen om hun eis voor een verbod kracht bij te zetten, terwijl agrarisch-georiënteerde en rechtse partijen oproepen tot kalmte en procedure.

  • Partij voor de Dieren (PvdD) reageerde onmiddellijk. Kamerlid Ines Kostić heeft de bevinding in de Tweede Kamer aan de orde gesteld en dringt er bij de regering op aan meteen te stoppen met het in gevaar brengen van mensen door glyfosaat toe te laten. “Gezondheid is namelijk niet links of rechts, maar voor iedereen belangrijk,” aldus Kostić. De PvdD – die al jarenlang campagne voert tegen “gif” in de landbouw – ziet haar standpunt nu wetenschappelijk bevestigd en zal blijven pushen voor een nationaal verbod en het tegenstemmen bij EU-besluiten.

  • GroenLinks-PvdA (de gezamenlijke fractie) sluit zich daarbij aan. Deze partijen dienden in 2023 al een motie in om glyfosaat te verbieden, wat destijds een Kamermeerderheid opleverde – een “doorbraak in de strijd tegen glyfosaat” genoemd door Foodwatch. Kamerlid Laura Bromet heeft benadrukt dat het onbegrijpelijk zou zijn, gezien het harde bewijs, om glyfosaat nog langer toe te laten. GroenLinks en PvdA pleiten voor het voorzorgsbeginsel: nu kanker duidelijk is aangetoond, moet de overheid per direct ingrijpen.

  • D66 (voorheen regeringspartij met groene agenda) heeft zich doorgaans kritisch opgesteld tegenover glyfosaat. D66 steunde eerder oproepen tot beperking van glyfosaatgebruik en investeringen in alternatieven. We mogen aannemen dat ook zij – conform hun lijn van wetenschap en duurzaamheid – de herbeoordeling steunen en een verbod acceptabel vinden als het risico bevestigd is.

  • Aan de andere kant van het spectrum hebben partijen als VVD, CDA, BBB en SGP traditioneel de belangen van boeren en het volgen van regulerende instanties benadrukt. Bij de vorige besluitronde vonden deze partijen dat Nederland vertrouwen moest houden in EFSA/Ctgb en instemmen met verlenging. Zij vreesden dat een politiek gemotiveerd veto zonder harde bewijs de landbouw zou schaden. Nu het bewijs er ligt, komen ook zij voor een dilemma te staan. Vooralsnog zijn van deze zijde geluiden te horen dat men de beoordeling door Ctgb/EFSA wil afwachten en dat er niet paniekerig gehandeld moet worden. Zo stelde de VVD eerder dat een besluit over glyfosaat “niet politiek” maar wetenschappelijk moet zijn. De BoerBurgerBeweging (BBB) – die veel boeren vertegenwoordigt – heeft aangegeven dat boeren duidelijkheid en perspectief moeten krijgen: als glyfosaat wegvalt, wil BBB dat er praktische onkruidbestrijdings-alternatieven en compensaties komen. BBB en CDA beklemtonen dat gewasbescherming essentieel is voor voedselproductie en dat een verbod “een te drastische stap” is als niet voldaan wordt aan vervangende oplossingen. Tegelijk is ook bij deze partijen de toon gematigder nu gezondheidsrisico’s niet meer te ontkennen zijn. Het CDA erkende eerder dat sterke aanwijzingen voor schade (zoals Parkinson) reden tot zorg zijn. We zullen dus zien dat centrum-rechtse partijen kritische vragen blijven stellen (bijv. over de validiteit van de studie, of over de gevolgen voor de landbouw), maar de politieke druk richting een verbod neemt ook in hun achterban toe. Zelfs traditioneel behoedzame stemmen kunnen moeilijk om het nieuwe harde bewijs heen.

Samenvattend: waar de politiek eerder verdeeld was, lijkt een kantelpunt bereikt. De linkse oppositie eist onmiddellijke actie om glyfosaat te verbieden. De vorige regeringspartijen zaten intern al niet op één lijn (in 2023 wilde D66 strenger zijn dan VVD/CDA), en dat conflict laait nu opnieuw op. De verwachting is dat de roep om een versneld verbodsproces breed weerklank vindt, zeker nu ook boerenorganisaties en wetenschappers het belang van gezondheid benadrukken.

Juridische implicaties: verboden, rechtszaken en schadeclaims

Verbodsprocedures: Zoals aangegeven, voorziet de Europese regelgeving in een cut-off criterium: stoffen die kankerverwekkend zijn, komen niet in aanmerking voor gebruik (tenzij blootstelling verwaarloosbaar is). Nu een causaal verband met kanker is aangetoond bij dierproeven, is aan die voorwaarde voldaan om glyfosaat de goedkeuring te ontzeggen. Indien EFSA/ECHA op basis van dit nieuwe bewijs glyfosaat zouden herclassificeren als carcinogeen (bijv. categorie 1B “waarschijnlijk kankerverwekkend”), dan schrijft de wet voor dat de toelating moet worden ingetrokken. Een totaalverbod op EU-niveau komt daarmee nadrukkelijk in beeld.

De juridische praktijk leert echter dat dit niet van de ene op de andere dag gebeurt. Er zal eerst een formele herbeoordeling moeten plaatsvinden. In de tussentijd zouden individuele landen tijdelijke noodmaatregelen kunnen treffen als de volksgezondheid acuut in gevaar lijkt – hoewel die grond lastig is nu het risico chronisch is en EU-breed geregeld wordt. Een optie is wel dat landen restricties opleggen (bijv. verbod in openbaar groen of particuliere tuinen, iets wat Nederland feitelijk al heeft gedaan in de niet-landbouwsector).

Lopende rechtszaken: Los van de beleidsroute zijn er al diverse juridische procedures rondom glyfosaat gaande:

• Europese rechtszaak tegen de toelating: Direct na de verlenging in 2023 hebben verschillende maatschappelijke organisaties (PAN Europe, ClientEarth, Générations Futures, enz.) een beroep ingesteld bij het Gerecht van de EU om de goedkeuringsbeslissing ongedaan te maken. Zij voeren aan dat er uitgebreide wetenschappelijke aanwijzingen zijn (kankerverwekkendheid, schade aan microbiome, neurotoxiciteit, biodiversiteitsverlies) die betekenen dat glyfosaat niet aan de wettelijke criteria voldoet. Foodwatch Nederland heeft zich in 2025 bij deze zaak aangesloten. De nieuwe studie zal ongetwijfeld als extra bewijsstuk in die procedure worden ingebracht, waarmee de kans op succes voor de eisers stijgt. Het Europese Hof zal moeten toetsen of de Commissie bij de verlenging zorgvuldig en volgens de wet heeft gehandeld. Als blijkt dat belangrijke wetenschap is genegeerd, kan de rechtbank de toelating vernietigen. Dit proces loopt nog; een uitspraak wordt mogelijk in de loop van 2025/2026 verwacht.

• Landbouwlobby en industrie (Bayer/Monsanto): De fabrikant Bayer (eigenaar van Monsanto, producent van Roundup) blijft ondanks alles volhouden dat glyfosaat veilig is. Het bedrijf stelt dat er “geen bewijs” is dat hun herbicide kankerverwekkend is en wijst op de “overgrote meerderheid van wetenschappelijk onderzoek” die dat zou ondersteunen. Bayer reageerde defensief op de nieuwe studie: in een verklaring beschuldigde het concern het Ramazzini Instituut (dat het onderzoek leidde) van een “lange geschiedenis van misleidende beweringen” over productveiligheid. Bayer benadrukt dat de Amerikaanse EPA eerdere Ramazzini-onderzoeken niet accepteerde wegens gebrekkige kwaliteit, en dat ook EFSA ontevreden zou zijn over de transparantie van dat instituut. Met andere woorden, de industrie probeert de nieuwe bevindingen te discrediteren en het debat te verschuiven naar een vermeend gebrek aan betrouwbaarheid van de onderzoekers. Verder blijft Bayer wereldwijd juridische en PR-strategieën hanteren om zijn vlaggenschipproduct te beschermen. Zo heeft de CEO gedreigd de verkoop van glyfosaat in de VS te staken als de claimzaken niet stoppen, en zelfs een faillissementsprocedure van de Monsanto-divisie wordt niet uitgesloten. Dit onderstreeft hoe zwaar de kwestie weegt voor de fabrikant. Ook internationale agrochemische lobby’s zullen naar verwachting met klem benadrukken dat regelgevende instanties (EFSA, ECHA) glyfosaat recent veilig hebben bevonden, en zullen pleiten voor “evidence-based” (volgens henzelf bestaande evidence) beleid in plaats van toegeven aan publieke druk. Desondanks raakt de industrie in het defensief: Bayer heeft al miljarden moeten uitkeren in de VS en gaf zelfs aan een einde aan de productie van glyfosaat niet uit te sluiten als de situatie onhoudbaar wordt.

• Milieu- en gezondheidsorganisaties: Milieugroepen reageren opgetogen maar ook fel strijdvaardig op het nieuwe bewijs. Organisaties als Greenpeace, Milieudefensie, Foodwatch en het internationale “Ban Glyphosate”-coalitie voelen zich gesterkt in hun jarenlange oproep tot een verbod. Pesticide Action Network Europe (PAN Europe) noemde de studie “alarmerend” en bewijs dat de EU-beoordeling faalde. PAN-Europe wijst erop dat deze onafhankelijke, peer-reviewed publicatie “alle excuses voor inactie wegneemt” – glyfosaat voldoet duidelijk niet aan de veiligheidsvereisten van de EU-wetgeving. Ze hekelen dat dit cruciale bewijs tijdens de recente herautorisatie door de Europese Commissie is genegeerd, ondanks vroege waarschuwingen in 2023. PAN en andere NGO’s roepen de autoriteiten op om per direct de toelating in te trekken. “Europa’s burgers verdienen betere gezondheidsbescherming, geen systeem dat buigt voor industriepressie,” aldus PAN-Europe’s hoofd wetenschap Angeliki Lysimachou. Nederlandse milieuorganisaties delen dit sentiment. De coalitie “Ban Glyphosate” (een samenwerking van >30 organisaties) noemde de eerdere verlenging “een ontkenning van de wetenschap” en is nu vastbesloten via zowel politiek als de rechter glyfosaat van de markt te krijgen. Greenpeace benadrukt dat al sinds de IARC-classificatie van 2015 het voorzorgsbeginsel gehanteerd had moeten worden, gezien blootstelling aan glyfosaat wijdverbreid en onontkoombaar is. Milieudefensie en anderen voeren tevens de druk op om versneld werk te maken van alternatieven voor boeren, zodat een verbod haalbaar is zonder de voedselproductie in gevaar te brengen. Kortom, milieu-NGO’s zien de nieuwe studie als doorbraak en versterken hun lobby richting een totaalverbod op glyfosaat.

• Politieke partijen: In de politiek levert de kwestie scherpe scheidslijnen op. Progressieve en groene partijen hebben het nieuws aangegrepen om hun eis voor een verbod kracht bij te zetten, terwijl agrarisch-georiënteerde en rechtse partijen oproepen tot kalmte en procedure.

• Partij voor de Dieren (PvdD) reageerde onmiddellijk. Kamerlid Ines Kostić heeft de bevinding in de Tweede Kamer aan de orde gesteld en dringt er bij de regering op aan meteen te stoppen met het in gevaar brengen van mensen door glyfosaat toe te laten. “Gezondheid is namelijk niet links of rechts, maar voor iedereen belangrijk,” aldus Kostić. De PvdD – die al jarenlang campagne voert tegen “gif” in de landbouw – ziet haar standpunt nu wetenschappelijk bevestigd en zal blijven pushen voor een nationaal verbod en het tegenstemmen bij EU-besluiten.

• GroenLinks-PvdA (de gezamenlijke fractie) sluit zich daarbij aan. Deze partijen dienden in 2023 al een motie in om glyfosaat te verbieden, wat destijds een Kamermeerderheid opleverde – een “doorbraak in de strijd tegen glyfosaat” genoemd door Foodwatch. Kamerlid Laura Bromet heeft benadrukt dat het onbegrijpelijk zou zijn, gezien het harde bewijs, om glyfosaat nog langer toe te laten. GroenLinks en PvdA pleiten voor het voorzorgsbeginsel: nu kanker duidelijk is aangetoond, moet de overheid per direct ingrijpen.

• D66 (voorheen regeringspartij met groene agenda) heeft zich doorgaans kritisch opgesteld tegenover glyfosaat. D66 steunde eerder oproepen tot beperking van glyfosaatgebruik en investeringen in alternatieven. We mogen aannemen dat ook zij – conform hun lijn van wetenschap en duurzaamheid – de herbeoordeling steunen en een verbod acceptabel vinden als het risico bevestigd is.

Aan de andere kant van het spectrum hebben partijen als VVD, CDA, BBB en SGP traditioneel de belangen van boeren en het volgen van regulerende instanties benadrukt. Bij de vorige besluitronde vonden deze partijen dat Nederland vertrouwen moest houden in EFSA/Ctgb en instemmen met verlenging. Zij vreesden dat een politiek gemotiveerd veto zonder harde bewijs de landbouw zou schaden. Nu het bewijs er ligt, komen ook zij voor een dilemma te staan. Vooralsnog zijn van deze zijde geluiden te horen dat men de beoordeling door Ctgb/EFSA wil afwachten en dat er niet paniekerig gehandeld moet worden. Zo stelde de VVD eerder dat een besluit over glyfosaat “niet politiek” maar wetenschappelijk moet zijn. De BoerBurgerBeweging (BBB) – die veel boeren vertegenwoordigt – heeft aangegeven dat boeren duidelijkheid en perspectief moeten krijgen: als glyfosaat wegvalt, wil BBB dat er praktische onkruidbestrijdings-alternatieven en compensaties komen. BBB en CDA beklemtonen dat gewasbescherming essentieel is voor voedselproductie en dat een verbod “een te drastische stap” is als niet voldaan wordt aan vervangende oplossingen. Tegelijk is ook bij deze partijen de toon gematigder nu gezondheidsrisico’s niet meer te ontkennen zijn. Het CDA erkende eerder dat sterke aanwijzingen voor schade (zoals Parkinson) reden tot zorg zijn. We zullen dus zien dat centrum-rechtse partijen kritische vragen blijven stellen (bijv. over de validiteit van de studie, of over de gevolgen voor de landbouw), maar de politieke druk richting een verbod neemt ook in hun achterban toe. Zelfs traditioneel behoedzame stemmen kunnen moeilijk om het nieuwe harde bewijs heen.

Samenvattend: waar de politiek eerder verdeeld was, lijkt een kantelpunt bereikt. De linkse oppositie eist onmiddellijke actie om glyfosaat te verbieden. De vorige regeringspartijen zaten intern al niet op één lijn (in 2023 wilde D66 strenger zijn dan VVD/CDA), en dat conflict laait nu opnieuw op. De verwachting is dat de roep om een versneld verbodsproces breed weerklank vindt, zeker nu ook boerenorganisaties en wetenschappers het belang van gezondheid benadrukken.

Juridische implicaties: verboden, rechtszaken en schadeclaims

Verbodsprocedures: Zoals aangegeven, voorziet de Europese regelgeving in een cut-off criterium: stoffen die kankerverwekkend zijn, komen niet in aanmerking voor gebruik (tenzij blootstelling verwaarloosbaar is). Nu een causaal verband met kanker is aangetoond bij dierproeven, is aan die voorwaarde voldaan om glyfosaat de goedkeuring te ontzeggen. Indien EFSA/ECHA op basis van dit nieuwe bewijs glyfosaat zouden herclassificeren als carcinogeen (bijv. categorie 1B “waarschijnlijk kankerverwekkend”), dan schrijft de wet voor dat de toelating moet worden ingetrokken. Een totaalverbod op EU-niveau komt daarmee nadrukkelijk in beeld.

De juridische praktijk leert echter dat dit niet van de ene op de andere dag gebeurt. Er zal eerst een formele herbeoordeling moeten plaatsvinden. In de tussentijd zouden individuele landen tijdelijke noodmaatregelen kunnen treffen als de volksgezondheid acuut in gevaar lijkt – hoewel die grond lastig is nu het risico chronisch is en EU-breed geregeld wordt. Een optie is wel dat landen restricties opleggen (bijv. verbod in openbaar groen of particuliere tuinen, iets wat Nederland feitelijk al heeft gedaan in de niet-landbouwsector).

Lopende rechtszaken: Los van de beleidsroute zijn er al diverse juridische procedures rondom glyfosaat gaande:

• Europese rechtszaak tegen de toelating: Direct na de verlenging in 2023 hebben verschillende maatschappelijke organisaties (PAN Europe, ClientEarth, Générations Futures, enz.) een beroep ingesteld bij het Gerecht van de EU om de goedkeuringsbeslissing ongedaan te maken. Zij voeren aan dat er uitgebreide wetenschappelijke aanwijzingen zijn (kankerverwekkendheid, schade aan microbiome, neurotoxiciteit, biodiversiteitsverlies) die betekenen dat glyfosaat niet aan de wettelijke criteria voldoet. Foodwatch Nederland heeft zich in 2025 bij deze zaak aangesloten. De nieuwe studie zal ongetwijfeld als extra bewijsstuk in die procedure worden ingebracht, waarmee de kans op succes voor de eisers stijgt. Het Europese Hof zal moeten toetsen of de Commissie bij de verlenging zorgvuldig en volgens de wet heeft gehandeld. Als blijkt dat belangrijke wetenschap is genegeerd, kan de rechtbank de toelating vernietigen. Dit proces loopt nog; een uitspraak wordt mogelijk in de loop van 2025/2026 verwacht.

• Bayer/Monsanto tegen claims: In de Verenigde Staten spelen al jaren tienduizenden schadeclaims van kankerpatiënten tegen Monsanto/Bayer. Meerdere juryrechtzaken zijn met veroordelingen geëindigd, waarbij Bayer schuldig werd bevonden aan nalatigheid en gigantische schadevergoedingen moest betalen. Bayer trof een schikking van ruim $10 miljard voor een groot deel van de claims, maar nieuwe zaken blijven voorkomen. Het bedrijf heeft zelfs het Hooggerechtshof gevraagd in te grijpen, en dreigt anders bepaalde activiteiten te staken. Deze Amerikaanse jurisprudentie zet druk op Bayer en dient mogelijk als voorbeeld voor andere landen.

• Opkomende Europese schadezaken: In Europa was de drempel voor individuele claims tot nu toe hoger, mede doordat glyfosaat hier door autoriteiten als veilig werd bestempeld. Het nieuwe onomstotelijke bewijs kan hierin verandering brengen. In Nederland zijn de eerste stappen richting juridische aansprakelijkheid al zichtbaar. Zo meldt het artsencollectief Gifvrij Westerveld dat zij benaderd zijn door een letselschade-advocaat en dat momenteel getuigenissen van mogelijk gedupeerden worden gebundeld. Er wordt gewerkt aan een collectieve schadeclaim of regeling voor mensen die ernstig ziek zijn geworden door pesticidengebruik (bijvoorbeeld agrarische werknemers of omwonenden van bespoten velden). Dit is vergelijkbaar met de Amerikaanse class-action aanpak. Hoewel nog in beginstadium, wijst het erop dat ook in Nederland burgers rechtsmiddelen zoeken. In Frankrijk en andere landen zou iets soortgelijks kunnen spelen, zeker bij boeren of tuinders met Non-Hodgkin-lymfoom die glyfosaat jarenlang gebruikten.

• Strafrechtelijke en bestuursrechtelijke stappen: Theoretisch zou – indien bewezen wordt dat de producent bewust gevaren heeft verzwegen – ook strafrechtelijk onderzoek kunnen volgen, zoals we bij de “Monsanto Papers”-affaire aanwijzingen zagen van manipulatie. In 2019 oordeelde een Franse rechtbank al eens dat een specifieke glyfosaat-formulering onterecht was goedgekeurd en herriep die toelating op precieze gronden van voorzorg. Dergelijke rechterlijke uitspraken per lidstaat zouden nu vaker kunnen voorkomen, waarbij rechtbanken zich baseren op het principe dat gezondheid zwaarder weegt dan een formele EU-toelating als nieuw bewijs acuut gevaar suggereert.

Schadeclaims van burgers of organisaties: Naast de grote gecoördineerde zaken verdienen de individuele schadeclaims aandacht. In de VS hebben duizenden gebruikers van Roundup succesvol betoogd dat hun kanker door glyfosaat is veroorzaakt, wat tot enorme uitkeringen heeft geleid (bijvoorbeeld een juryvergoeding van $80 miljoen aan een tuinman met lymfeklierkanker, later wel verlaagd in hoger beroep). Dergelijke claims komen nu ook in Europa in zicht. Een complicatie is wel dat in de EU blootstelling vaak indirecter is en gezondheidszorg anders werkt dan in de VS, maar bijvoorbeeld beroepsziektezaken zijn denkbaar. Een groep Franse wijnboeren met Parkinson heeft eerder pesticidenproducenten aangeklaagd voor hun ziekte – glyfosaat wordt ook met Parkinson in verband gebracht, al is dat causale verband nog onderwerp van studie.

In Nederland zou een model kunnen zijn om via de weg van productaansprakelijkheid Bayer aansprakelijk te stellen voor schade bij gebruikers én omwonenden. Organisaties als Milieudefensie zouden namens burgers civiele procedures kunnen starten, vergelijkbaar met de klimaatzaak tegen Shell maar dan gericht op gezondheid. Ook zouden vakbonden of boerenorganisaties compensatie kunnen eisen voor hun (ex-)leden die ziek zijn geworden. Dergelijke ontwikkelingen staan nog aan het begin, maar de eerste aanzetten – zoals het inventariseren van patiënten door Gifvrij Westerveld – betekenen dat glyfosaat mogelijk de volgende grote toxische aansprakelijkheidszaak wordt in lijn met asbest en tabak.

Conclusie juridisch: De juridische implicaties zijn aanzienlijk. Vrijwel zeker zal deze studie leiden tot strengere regelgeving of een ban via bestuurlijke weg. Tegelijk effent het de paden voor een golf aan rechtszaken en claims – zowel om het verbod af te dwingen (via de EU-rechter) als om schadevergoeding te krijgen voor getroffen mensen. We bevinden ons op een kantelpunt: wat tot voor kort een toegestane stof was, is ineens een juridisch risico geworden voor producenten en mogelijk ook voor overheden die toelieten dat het middel gebruikt werd.

Reacties in de media en onder het grote publiek

De media hebben uitgebreid verslag gedaan van de nieuwe bevindingen en de maatschappelijke reactie is hevig:

Media-aandacht: Vrijwel alle grote nieuwsbronnen brachten het nieuws prominent. Onderzoeksprogramma Zembla (BNNVARA) had al op 11 april 2024 in de aflevering “Glyfosaat: de goedkeuring van gif” vraagtekens gezet bij het toelatingsproces. Nu, met het nieuwe bewijs, spraken zij van “baanbrekend en zorgwekkend” onderzoek. Journalisten benadrukken dat dit de eerste keer is dat hard is aangetoond dat glyfosaat kanker veroorzaakt, waar voorheen alleen “waarschijnlijk” of “mogelijk” werd gezegd.

Kranten zoals Trouw openden met koppen als “Stop meteen met glyfosaat als resultaten kankeronderzoek kloppen, zegt LTO”, om de opmerkelijke reactie van de boerenbond te illustreren. In opiniestukken wordt de overheid opgeroepen het middel onmiddellijk te verbieden uit voorzorg. Zo betoogde Trouw dat “de gifbeker wellicht nog verder leeg moet” en dat het vertrouwen in toezichthouders is geschaad nu blijkt dat ze waarschuwingstekens misten. De Volkskrant en NRC berichtten over de politieke controverse en stelden vragen bij de rol van het Ctgb (dat volgens critici te veel de kant van de industrie zou kiezen bij twijfel).

Op radio en TV is het onderwerp eveneens hot: bij NPO Radio 1 De Nieuws BV legde Zembla-journalist Ton van der Ham uit dat kleine hoeveelheden glyfosaat al tumoren veroorzaakten en dat met name jonge organismen extra kwetsbaar zijn. Huisarts Evelien van Soldt (van Gifvrij Westerveld) vertelde in dat programma over patiënten die zich afvragen of hun kanker door landbouwgif komt. Ze merkte op dat dit soort studies “de vermoedens wel heel erg groot maken” dat er een verband is. Tegelijk uitte zij cynisme dat de politiek nog weinig actie onderneemt. Zulke verhalen maken veel indruk op het publiek.

Publieke opinie en maatschappelijke initiatieven: Onder het grote publiek is glyfosaat al jaren omstreden, en de nieuwe bevestiging van kankerrisico heeft dit debat opnieuw aangewakkerd. Sociale media zagen een stortvloed aan reacties, variërend van verontwaardiging tot angst. Veel burgers vragen zich af hoe het kan dat een dergelijk middel zo lang op de markt mocht blijven. Hashtags als #glyphosateban en #glyfosaat doen de ronde op Twitter/X, met oproepen aan de EU om niet te wachten tot 2033.

Er zijn inmiddels petities en campagnes nieuw leven ingeblazen of gestart. Een Europese burgerpetitie voor een verbod op glyfosaat haalde al in 2017 meer dan 1,3 miljoen handtekeningen, wat destijds tot een hoorzitting in het Europees Parlement leidde. Nu, in 2025, circuleren op platforms als Change.org en Avaaz opnieuw petities waarin de EU-Commissie wordt gevraagd de toelating per direct in te trekken. Ook nationale petities – bijvoorbeeld van milieuorganisaties – verzamelen snel duizenden steunbetuigingen.

Naast digitale acties komt ook protest op straat voor. Milieuactivisten hebben in verschillende steden kleine demonstraties gehouden, vaak symbolisch met spandoeken als “Stop Roundup = Stop Kanker” en flessen nepgif om aandacht te vragen. Er zijn meldingen dat in Brussel bij het kantoor van de EU-Commissie een ludieke actie is gevoerd met verklede “bijen” en “boeren” die samen vragen om een landbouw zonder gif (een teken van de wens tot samenwerking tussen milieubeweging en duurzame boeren). In Nederland zijn (tot nu toe vreedzame) protestacties gezien bij het ministerie van Landbouw in Den Haag: groepen omwonenden van landbouwgebieden boden een petitie aan waarin ze “gifvrije akkers” eisen om hun gezondheid te beschermen.

Lokale initiatieven: Los van protesten ontstaan er overal initiatieven om zelf verandering af te dwingen. Zo hebben meerdere gemeenten in Nederland zich de afgelopen jaren al uitgeroepen tot glyfosaat-vrije gemeente voor het beheer van openbaar groen. Het nieuws van de kankerrisico’s sterkt lokale politici die dit beleid willen voeren. In de gemeente Lingewaard bijvoorbeeld werd besloten nieuw uitgegeven pachtgronden glyfosaatvrij te houden, een besluit dat navolging krijgt nu het maatschappelijk draagvlak voor dergelijke stappen groeit. Particulieren schakelen over op alternatieve onkruidbestrijding – sommige hoveniers melden een stijgende vraag naar mechanisch of thermisch onkruid wieden nu chemische opties maatschappelijk minder acceptabel zijn.

Bewustwordingscampagnes: Maatschappelijke organisaties en ook sommige zorgverleners zijn begonnen met voorlichting aan het publiek. Gifvrij Westerveld en andere collectieven van bezorgde burgers organiseren informatieavonden over de gevaren van bestrijdingsmiddelen. Daarnaast lopen er initiatieven om getroffenen te registreren (“Meldpunt Pesticidenziekten”) zodat zowel de omvang van mogelijke schade in kaart komt als de druk op beleidsmakers wordt verhoogd.

Rol van bekende instanties en personen: De Nederlandse Gezondheidsraad en het RIVM worden door publieke opinie aangemoedigd om met een statement te komen. Ook individuele wetenschappers treden in de media op de voorgrond. Professoren als toxicoloog Martin van den Berg (Universiteit Utrecht) en neuroloog Bas Bloem (Radboud UMC, Parkinson-expert) hebben in talkshows uiteengezet waarom deze studie serieus moet worden genomen en pleiten voor het hanteren van het voorzorgsbeginsel nu. Dergelijke optredens helpen het grote publiek inzicht te geven en vergroten de roep om politieke verantwoordelijkheid.

Samengevat is de maatschappelijke reactie er een van bezorgdheid en mobilisatie. Waar boerenprotesten de afgelopen jaren juist vaak gericht waren tégen aanscherping van milieuregels, zie je nu ook een segment van de agrarische gemeenschap dat begrip toont voor de zorgen of zelfs meedoet aan het gesprek over alternatieven (bijvoorbeeld biologische boeren die op bijeenkomsten uitleggen hoe het ook zonder glyfosaat kan). Tegelijk blijft er spanning: op boerenforums klinkt ook frustratie dat “wéér een middel” mogelijk verdwijnt en dat “het telen van gewassen steeds moeilijker” wordt. Die gevoelens leiden online soms tot polemiek tussen landbouw-voorstanders en tegenstanders van pesticiden.

Niettemin is een duidelijke trend dat de publieke opinie kantelt ten nadele van glyfosaat. De onthulling dat het middel kankerverwekkend is, heeft glyfosaat voor veel mensen definitief gebrandmerkt als “gif” dat niet langer te rechtvaardigen is. Dit maatschappelijke draagvlak (inclusief een miljoenensignatuur eerder en actieve ngo-campagnes) vormt een sterke voedingsbodem voor beleidsmakers om door te pakken. Het is dan ook waarschijnlijk dat protesten en petities zullen aanhouden totdat zichtbaar wordt dat de politiek de roep om een glyfosaatvrij tijdperk heeft gehoord.

Conclusie

Het nieuwe wetenschappelijke onderzoek dat glyfosaat onomstotelijk linkt aan kanker betekent een kantelpunt in het debat over dit wereldwijd meest gebruikte bestrijdingsmiddel. De beleidsmatige impact is voelbaar: wat recent nog met moeite werd verlengd, staat nu ter discussie en een versneld verbodsproces in EU-verband komt binnen handbereik. In Nederland is de politieke wil om strenger op te treden versterkt, mede onder druk van de Tweede Kamer en publieke opinie.

Reacties van stakeholders lopen uiteen maar vertonen een gedeelde erkenning van de ernst: boerenorganisaties zoals LTO zeggen dat, zodra het risico bevestigd is, glyfosaat per direct van de markt moet – een opvallende stap. Milieuorganisaties voelen zich gesterkt in hun jarenlange strijd en voeren de druk op voor een onmiddellijk verbod en een versnelling richting duurzame landbouw. Politieke partijen debatteren fel, maar de feiten dwingen tot heroriëntatie: zelfs voorheen terughoudende stemmen kunnen het bewijs niet negeren, terwijl voorstanders van een verbod hun gelijk bevestigd zien.

Juridisch heeft dit scenario al tot concrete actie geleid: procedures bij het Europese Hof om de toelating ongedaan te maken zijn in gang, en de eerste aanzetten voor letselschadeclaims in Nederland zijn merkbaar. De ervaring uit de VS leert dat de aansprakelijkheidskwestie voor Bayer zeer kostbaar kan worden, en we zien dat de onderneming zich hierop probeert voor te bereiden (juridisch én in communicatie).

In de media en maatschappij is glyfosaat nu onderwerp van een brede discussie over gezondheid, milieu en de toekomst van de landbouw. De media spreken van “hard bewijs” en “baanbrekende” resultaten, en vele burgers sluiten zich aan bij initiatieven voor een pesticidevrije leefomgeving. Protesten en petities ondersteunen de roep om actie, terwijl bewustwordingscampagnes de druk verder opvoeren.

Al met al markeert deze ontwikkeling mogelijk het begin van het einde van glyfosaat in de Europese landbouwpraktijk. Het is een complexe transitie (boeren zullen moeten overschakelen op alternatieve onkruidbestrijding), maar een die nu als onvermijdelijk wordt gezien vanuit gezondheidsperspectief. De komende tijd zal moeten blijken hoe snel beleidsmakers durven te handelen en of de juridische uitkomsten dat tempo bijbenen. Eén ding is zeker: de status van glyfosaat is onherroepelijk veranderd van “controversieel bestrijdingsmiddel” naar “onaanvaardbaar kankerrisico”, met alle maatschappelijke gevolgen van dien.

Geraadpleegde bronnen:

De onderstaande referenties vormen de inhoudelijke onderbouwing van dit artikel.

• ANP/Nieuwe Oogst – “Ctgb beoordeelt binnenkort studie die glyfosaat linkt aan kanker” (12 juni 2025)

• Zembla/BNNVARA – “Onderzoekers vinden verband tussen glyfosaat en kanker bij proefdieren” (11 juni 2025)

• NPO Radio1 – “Baanbrekend onderzoek: glyfosaat veroorzaakt kanker” (De Nieuws BV, 11 juni 2025)

• Persbericht PAN Europe – “Glyphosate causes cancer at EU ‘safe’ exposure levels – evidence ignored in reapproval” (11 juni 2025)

• Kamervragen Minister LNV (Beantwoording, 8 mei 2024, Tweede Kamer 2023-2024 nr. 1685) – zoek.officielebekendmakingen.nl

• Ditjes & Datjes/ANP – “Adema legt kritiek Kamer naast zich neer over standpunt glyfosaat” (10 okt 2023)

• Prikkebord (ref. Trouw) – “Stop meteen met glyfosaat als resultaten van kankeronderzoek kloppen, zegt LTO” (12 juni 2025)

• The New Lede – “New study adds to evidence that glyphosate weed killer can cause cancer” (Carey Gillam, 10 juni 2025)

• Greenpeace Nederland – Persbericht: “Europese voedselautoriteit moffelt kankerrisico Roundup weg” (12 nov 2015)

• Foodwatch Nederland – “Doorbraak in strijd tegen glyfosaat” (nieuwsbericht, 11 sep 2023).

Gerelateerde artikelen

Geslachtshormonen oestrogeen, progesteron, testosteron: zo sturen ze je brein en gedrag

Chinese ‘bottenlijm’ Bone-02 claimt botbreuken in 3 minuten te fixeren

10 Wetenschappelijke inzichten hoe diabetes en dementie elkaar direct beïnvloeden:

Fasting-mimicking diet: is dit dan alweer de tweede doorbraak in succesvolle kankerbehandeling?

Hoe holisme het begrip ‘ONGENEESLIJK’ steeds verder onder zware druk zet! [GROOT DOSSIER]

Veelgestelde vragen

Wat doet glyfosaat met je lichaam?

Glyfosaat wordt in verband gebracht met mogelijke schade aan cellen en weefsels, met name bij langdurige blootstelling. Nieuw onderzoek wijst op verhoogde risico’s op tumoren bij proefdieren, wat vragen oproept over de effecten op het menselijk lichaam.

Is glyfosaat hetzelfde als Roundup?

Ja, Roundup is een merknaam voor een onkruidverdelger op basis van glyfosaat. Hoewel het hoofdbestanddeel glyfosaat is, bevat Roundup vaak ook andere stoffen die de werking versterken.

Hoe gevaarlijk is glyfosaat?

Volgens recente wetenschappelijke bevindingen is glyfosaat kankerverwekkend bij proefdieren. Hoewel Europese instanties het middel nog als “veilig bij gebruik volgens voorschrift” bestempelen, staat dit nu onder druk.

Is glyfosaat verboden in Nederland?

Glyfosaat is niet volledig verboden in Nederland, maar het gebruik is op veel plekken beperkt. Zo mogen particulieren en gemeenten het niet meer toepassen op verhardingen of in siertuinen. Verdere beperkingen zijn in voorbereiding.

Is glyfosaat gevaarlijk voor mensen?

Er zijn aanwijzingen dat langdurige blootstelling schadelijk kan zijn. De nieuwste onderzoeken tonen een mogelijk verhoogd risico op kanker, wat geleid heeft tot hernieuwde politieke en maatschappelijke discussie over het gebruik ervan.

Is glyfosaat veilig voor mensen?

Dat hangt af van wie je het vraagt. Europese toezichthouders vonden het tot voor kort nog veilig bij correct gebruik, maar recente onafhankelijke studies trekken dat in twijfel. De vraag is nu of het voorzorgsbeginsel zwaarder moet wegen dan eerdere risicobeoordelingen.